کتاب آموزش عالی و توسعه ملی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

اولین تحول (پیچیده) اجتماعی که می‌تواند ارائه‌کننده‌ زمینه‌های بحث برای فصل‌های آینده باشد آن چیزی است که در خلال دهه گذشته به‌وسیله کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی تجربه شده‌اند. آنان توانستند که در مدت کوتاهی به استقلال دست یابند، شکلی از اقتصاد و سیاست لیبرال را کسب نمایند، و اخیراً به جزئی از جامعه اروپایی بزرگ‌تر تبدیل شوند. غالباً از این کشورها تحت عنوان «کشورهای در حال گذار» یاد می‌شود و از این اصطلاح نیز به دفعات در این کتاب استفاده می‌شود. گیدس جوویکیوس در این فصل استدلال می‌کند که چگونه کشورها در حال شکل‌دادن به یک تحول عمده هستند. موردی که متناوباً در این کتاب به آن اشاره می‌شود لتونی است، اما همه کشورهای اروپایی مرکزی و شرقی کم و بیش در تغییرات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی که در خلال حدود پانزده سال پیش رخ داده است، مشترک می‌باشند. وابستگی متقابل این تحولات امری بسیار آشکار و بدیهی است. اگرچه در راستای اهداف فعلی ما، ابعاد سیاسی فرهنگی و اقتصادی می‌تواند از یکدیگر متمایز شود. از لحاظ سیاسی این جوامع شکلی از لیبرال دمکراسی را پذیرفته‌اند و در این راستا با طیف گسترده‌ای از خواسته‌ها و چالش‌ها که مربوط به پیش‌نیازها و تأثیرات نظام‌های منتخب دولتی دمکراتیک است مواجه می‌باشند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها شکل‌دادن به شهروندان دمکراتیک است. این جوامع از لحاظ فرهنگی، باید خود را با تعدادی از تغییرات حاصله از دوران پس از اتحاد جماهیر شوروی منطبق سازند؛ مانند گسترش حیطه استقلال فردی و عمل شخصی(به عنوان نمونه بیان اعتقادات دینی که قبلاً در زمان کمونیست‌ها مورد سرکوب قرار می‌گرفت و یا اعمال آزادی‌های عمل فردی در امور متفاوت)، آزادبودن در قبال نفوذهای فرهنگی از طرف غرب (به عنوان نمونه از طریق رسانه‌های گروهی «آزادشده» و فرصت‌های فزاینده برای سفر به خارج از کشور) و چالش‌هایی که مربوط به ارزیابی مجدد و تخصیص هویت فرهنگی باشد(در ابعاد فردی، اجتماعی و ملی) به‌ویژه در شرایط جدید اجتماعی که جوامع خود را در آن می‌یابند. از لحاظ اقتصادی، این جوامع با تغییرات بسیار مهمی مواجه می‌باشند. این جوامع مواجه با فقدان بازارهای گسترده داخلی در مورد محصولات سنتی خود هستند. آزادسازی نظام‌های اقتصادی و در معرض قرارگرفتن بازارهای‌شان در عرصه رقابت، دیگر چالش فراسوی آن‌هاست. این در حالی است که اشکال جدید آزادی رفت و آمد و آزادی بیان نیز به نوبه خود فرصت‌ها و چالش‌های زیادی را به وجود آورده است. اگرچه تحولات اقتصادی که اشاره شد به‌طور ویژه‌ای در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی سریع و شگرف هستند، اقتصاد‌های متکامل‌تر مانند انگلستان، استرالیا و آمریکا هنوز خود را با لیبرالیسم اقتصادی معرفی‌شده در زمان تاچر/ ریگان منطبق می‌سازند. در این دوره از مداخلات گسترده دولت ممانعت به عمل می‌آید و در نتیجه بخش‌های تجاری در معرض اضمحلال قرار می‌گیرند.