کتاب چگونه می‌نویسم
۹ روش از ۹ داستان نویس معاصر

از کجا آغاز کنیم؟

علی اشرف درویشیان

علی اشرف درویشیان متولد سال ۱۳۲۰ است. او داستان کوتاه و رمان نوشته است. از وی ۳۷ اثر منتشر شده است.

از کجا آغاز کنیم؟ این پرسشی است که بیشتر دوستداران هنر نویسندگی به میان می آورند. در پاسخ به این نوقلمان که اکثر آنها از نوجوانان و جوانان هستند می توان راه های گوناگونی پیشنهاد کرد؛ برای نمونه شرکت کردن در کلاس های داستان نویسی است که این روزها، به ویژه در تهران، از سوی بسیاری از استادان این رشته تدریس می شود؛ امّا این کلاس ها، اغلب در تهران است و در شهرستان ها متاسفانه کمتر پیدا می شود. برای آن دسته از علاقه مندان شهرستانی باید توجه شان را به کتاب هایی که در این زمینه تالیف می شود، جلب کرد. پیش از این، چنین کتاب هایی در دسترس ما نبود. فقط می توانم از کتاب هنر داستان نویسی تالیف و ترجمه ابراهیم یونسی نام ببرم؛ امّا امروزه دست کم فهرستی از دویست عنوان کتاب می توان تهیه کرد که در زمینه داستان نویسی و نقد و بررسی ادبی، نوشته و چاپ شده است. خواندن چنین کتاب هایی البته مفید و خوب است امّا نباید فراموش کنیم که نویسنده موفق کسی است که همیشه شیوه های خلاقه خودش را در نوشتن اعمال کند. باورم این است که آزموده های یک داستان نویس می تواند برای نسلِ نوجوان و جوان آموزنده باشد و در برطرف کردن مشکلاتی که برای آنان پدید می آید، موثر افتد. برای آنکه این مقاله طولانی نشود، بهتر است نکته هایی را که لازم می دانم فهرست وار در زیر بیاورم:

۱. برخی نویسندگان بزرگ، کار نوشتن را از خبرنگاری برای روزنامه ها و نشریات آغاز کرده اند. شرکت در جمع آوری و تهیه خبر یکی از کارهایی است که می تواند در شناخت فرد نسبت به جامعه اش سودمند باشد.
۲. داشتن دفتر یادداشت روزانه، کاری مفید و ضروری است. این یادداشت ها را از همین امروز آغاز کنید. برای یک فرد دوستدار نویسندگی، این دفتر یادداشت گنجینه بزرگی خواهد بود؛ زیرا در آن مطالب مهم و اتفاقاتی که برای یک فرد رخ می دهد، نوشته می شود.
۳. یک دفتر یادداشت کوچک جیبی، با مدادی همیشه آماده در جیب، کاملاً ضروری است؛ زیرا ما در طول روز هنگام روبه رو شدن با مردم در اتوبوس، سر صف نانوایی و صف های دیگر، می توانیم سخنانِ جالب، اصطلاحات، ضرب المثل ها و آداب و رسوم و عقاید، آرمان ها و آرزوهای آنان را در دفترمان یادداشت کنیم. این یادداشت ها به ویژه هنگامی که داستان نوشته شده توسط ما با محاوره و گفتگوی شخصیت های داستانی پیش می رود، سودمند است و می تواند به غنا و پر باری و تازگی گفتگوها و جذابیت آنها کمک کند.
۴. کسی که علاقه مند به نویسندگی است، باید روزنامه ها و مجله هایی را در روز مطالعه کند. به ویژه خواندن صفحه حوادث ما را در جریان وقایع زندگی مردم و مشکلاتشان قرار می دهد و امکان می دهد که با دید همه جانبه و چند بعدی به زندگی نگاه کنیم.
۵. خواندن افسانه ها، قصه های عامیانه ملی مربوط به کشور خودمان و دیگر کشورها، آگاهی گسترده ای در اختیارمان قرار می دهد که می توانیم در داستان های نمادین و تمثیلی از آنها استفاده کنیم.
۶. شناخت آداب و رسوم و عقاید مردم میهن مان، برای یک نویسنده جوان، کاملاً لازم است.
۷. یک نویسنده جوان نباید خواندن متون کهن را فراموش کند. پرباری زبان داستانی او بی شک بستگی به عمق مطالعه و شناخت او از آثار گذشتگان دارد. خواندن شعرهای کهن و نو و تاریخ تحلیلی آن، برای هر نویسنده ای لازم و ضروری است، زیرا یک نویسنده باید در شناخت زیر و بم ها و پیچیدگی های زبان شعر کهن و معاصر، تسلط داشته باشد.
۸. تجربه اندوزی و درگیری فعّال در زندگی، رابطه داشتن با مردم، یادگیری از تجارب مردم، همه مهم و حیاتی است و به خلق آثاری خلاق و زنده یاری می رساند. مسافرت و شناختن مردم نواحی مختلف میهن مان به گستردگی دیدگاه ما کمک می کند.
۹. خواندن زندگینامه ها، و نیز یادداشت های روزانه نویسندگان و هنرمندان که سیر تحولات و تغییرات زندگی و برنامه ریزی آنها را در کار آفرینش نشان می دهد، آموزنده و مهم است.
۱۰. نویسنده موفق کسی است که صریح، کوتاه و بدون خودسانسوری بنویسد و در بیان گوشه های پنهان زندگی و واقعیات، شجاع باشد.
۱۱. بسیاری از نویسندگان موفق، اغلب با نوشتن تجربیات شخصی زندگی خود شروع کرده اند؛ زیرا هیچ کس به اندازه خود نویسنده، نمی تواند آن گونه دقیق و با ریزه کاری، زندگی اش را بنویسد. پیداست که هر فردی گذشته خود را بهتر از دیگران به یاد می آورد و می شناسد.
۱۲. در نوشتن از به کار بردن جمله های بلند و نفس بُر، جداً پرهیز کنید. جمله های ساده و کوتاه انتخاب کنید. از آوردن واژه های ناآشنا برای خواننده خودداری کنید.
۱۳. هیچ کس بدون داشتن برنامه ای دقیق و مشخص و رعایت نظم و ترتیب در کارها، موفقیتی به دست نخواهد آورد.
۱۴. برای کسانی که تازه شروع به نوشتن داستان کوتاه یا رمان می کنند، استفاده از زاویه دید اوّل شخص می تواند کار آنها را جذاب، صمیمی و ساده کند. نوشتن درحالی که شخصیت اوّل داستان خودتان باشید و از زبان شما وقایع و اتفاقات گفته شود، روشی است که کارتان را تسریع می کند. بیان تجربیات از زبان نویسنده اگر با تخیل قوی همراه باشد، جالب توجه و موفقیت آمیز خواهد بود.
۱۵. کار هنری، به ویژه نویسندگی، یک کار شبانه روزی است. هر روز باید نوشت. شما حتّی هنگامی که قدم می زنید، غذا می خورید یا ورزش می کنید، نباید از تفکّر درباره کار هنری خود غافل باشید.
۱۶. این را با تاکید و قاطعیت می گویم که هنرمند و نویسنده ای که به موادمخدر پناه می برد، کارش تمام است؛ زیرا جان خود را نابود می سازد و شهامت نوشتن و مبارزه برای از بین بردن کژی ها و ناراستی ها، بی عدالتی ها و ستمگری ها را از دست می دهد. او الگوی بد و تباه شده ای برای جوانان خواهد بود. با ذهن ویران و پوسیده ای که براثر مصرف موادمخدر به وجود می آید، نمی توان کار هنری خلاقانه انجام داد.
۱۷. من با این جمله موافق نیستم که «فلانی نویسنده به دنیا آمده است»؛ زیرا آنچه ما از پدر و مادر خود به ارث می بریم، بخش کوچکی است از آنچه برای موفقیت در کارهای مختلف لازم است. بنابراین نباید فراموش کنیم که شوق و علاقه به برخی کارها در همان دوران کودکی به طور اکتسابی در ما ایجاد می شود. نقش محیط و آموزش را نباید در ایجاد توانایی های خاص در افراد فراموش کرد. نویسنده ای می گوید: «برای موفقیت یک درصد استعداد و نودونه درصد کار و کوشش و تلاش لازم است.»
۱۸. دانستن[حداقل] یک زبان خارجی برای هنرمند کاملاً لازم است. از همین امروز برای یاد گرفتن آن اقدام کنید تا بتوانید از منابع و مآخذ دست اوّل خارجی، در رشته مورد علاقه تان استفاده کنید.
۱۹. در ضمن مطالعه کتاب هایی درباره نقد ادبی، با تئوری ها و سبک های بسیاری روبه رو می شوید که آگاهی از آنها برای یک نویسنده جوان ضروری است. امّا به یاد داشته باشید، آفت بزرگی که نویسنده و هنرمند جوان را تهدید می کند، تئوری زدگی است. نوشتن براساس یک تئوری، کار را ساختگی، تقلیدی و تصنعی می کند. باید دانست که موقعیت ها، ضرورت ها و تحولاتی که در یک جامعه ایجاد می شود، تئوری ها را به وجود می آورد. هر نوع تقلید بدون درنظر گرفتن این ضرورت ها و تحولات، اثر ادبی و هنری را به انحطاط می کشاند.
۲۰. پایان سخنم این است: با امید به رهایی و بهروزی همه انسان های جهان، با شور و شوق بسیار، بخوانید و بخوانید و با تلاش پیگیر، تجربه کسب کنید و با شجاعت و شهامت به استقبال خطرهایی بروید که ممکن است در راه تان ایجاد شود، و برای رسیدن به هدفتان که موفقیت در نویسندگی است، بنویسید و بنویسید.

از مشق های دبستانی تا پایان نامه های دانشگاهی، از یادداشت کارها و خریدهای روزانه تا دفترهای خاطرات، از پیامک های شخصی تا ایمیل های اداری، هر روز را با نوشتن آغاز و با نوشتن تمام می کنیم.
موضوع «نوشتن» از سنگ نوشته های اولیه تا نوشته های الکترونیکی اخیر را دربرمی گیرد.
امروز دیگر نمی توان تنها به شکل های کلاسیک «نوشتن» بسنده کرد. درحال حاضر نویسندگان بسیاری در دنیا مقاله ها و آثارشان را در شبکه جهانی اینترنت منتشر می کنند.