کتاب آنیما در شعر شاملو نشر انتشارات نگاه

آثار من خود اتوبیوگرافی کاملی است.

من به این حقیقت معتقدم که شعر برداشت ایی از زندگی نیست

بلکه یک سره خود زندگی ست.

درباره کتاب آنیما در شعر شاملو

کتاب «آنیما در شعر شاملو» به همت و تلاش «الهام جم‌زاد» مدرس ادبیات در دانشگاه شیراز به نگارش درآمده است که کهن‌الگوها در شعر شاعر «احمد شاملو»، شاعر نوآور ایرانی را بررسی می‌کند. «الهام جم‌زاد» با رویکرد تحلیلی نسبت به اشعار این شاعر کهن‌الگوی آنیما که مهم‌ترین کهن‌الگوها در اندیشه «کارل گوستاو یونگ» هم هست را بررسی کرده است. او باهدف آشنایی با مفاهیم ضمیر ناخودآگاه فردی و جمعی براساس آرای یونگ، آشنایی با صور مثالی (کهن‌الگوها) و بررسی نسبی آن‌ها، آشنایی با کهن‌الگوی آنیما و بررسی تأثیر کهن‌الگوی آنیما بر اشعار احمد شاملو این اثر را که درواقع پایان‌نامه‌اش بوده، به نگارش درآورده است.

کهن‌الگوها مفاهیمی مشترک هستند که از گذشته‌های دور، از اجداد بشر،‌ نسل به نسل در طول زمان منتقل شده‌اند و در ژرفای ضمیر ناخودآگاه قرار دارند و تأثیرشان را به‌طور ناخودآگاه بر روند زندگی انسان می‌گذارند. دو تا از معروف‌ترین این کهن‌الگوها آنیما و آنیموس Anima and Animus هستند که در مکتب «یونگ» به بخش درونیِ هر فرد گفته می‌شوند که در مقابل نمود برونی شخصیت قرار دارد یعنی آنیما در ضمیر ناهشیار مرد به‌صورت یک شخصیت درونی زنانه خودش را بروز می‌دهد و آنیموس در ضمیر ناهشیار زن به‌صورت یک شخصیت درونی مردانه پدیدار می‌شود. «الهام جم‌زاد» کهن‌الگوی آنیما را به‌طور دقیق در اشعار «شاملو» تحلیل و بررسی می‌کند و از حضور و تأثیر «آیدا» همسر این شاعر صحبت می‌کند.

کتاب «آنیما در شعر شاملو» اثری پرمحتوایی است و برای علاقه‌مندان به اشعار نو و سده‌ی اخیر ادبیات فارسی جذاب و خواندنی است. برخی از فصل‌های این کتاب عبارت‌اند از «بررسی کهن‌الگوها»، «آنیما و مادر»، «احساس کودکی در برابر آنیما»، «آنیما و عشق»، «درونی بودن آنیما»، «آنیما و حیات‌بخشی و شعورآفرینی و الهام‌بخشی»، «یکی بودن و یکی شدن با آنیما (فرآیند فردیت)»، «جستجوی آنیما»، «آنیما و جنسیت»، «آنیما و تجلی در اندام‌ها (دست، لب، چشم و...)»، «آنیما و باروری»، «آنیما و زمین‌ (خاک)» و «آنیما و آب».

درباره شاملو

«احمد شاملو» شاعر، روزنامه‌نگار، پژوهشگر و مترجم ایرانی در تاریخ 21 آذر 1304 در صفی علیشاه تهران به دنیا آمد. او در کودکی به‌واسطه‌ی شغل پدرش که افسر بود در شهرهای گوناگون بیرجند، مشهد و تهران زندگی کرد. او در نوجوانی در فعالیت‌های سیاسی شرکت می‌کرد و یک‌بار دستگیر شد و به زندان شوری‌ها در رشت منتقل شد. او پس از آزادی‌اش فعالیت در مطبوعات و حرفه‌ی روزنامه‎نگاری را پیش گرفت و در هفته‎‌نامه‌ی سخن نو مشغول به کار شد. او سال 1325 «نیما یوشیج»، شاعر مطرح آن زمان را ملاقات کرد و تحت تأثیر او قرار گرفت.

«احمد شاملو» با تخلص الف. بامداد و الف صبح به تأثیر از سبک نیما نوآوری در سبک شعر فارسی به وجود آورد و اشعاری جدید و متفاوت از سبک کلاسیک را سرود. او شعر سپید یا شعر شاملویی یا شعر منثور را بنا نهاد که فاقد وزن عروضی است. او سال 1336 مجموعه اشعار «هوای تازه» را منتشر کرد و بیش‌ازپیش شناخته شد. او در طی این سال‌ها علاوه‌بر سرودن اشعار و فعالیت‌های اجتماعی، آثار بین‌الملل هم ترجمه می‌کرد. ترجمه‌ی کتاب برجسته و مشهور «شازده کوچولو» بیش از چهل بار تجدید چاپ شده است و برای چندنسل در ایران خاطرانگیز است.

«احمد شاملو» سال 1343 با «آیدا سرکیسیان» ازدواج کرد و تا آخر عمر با او عاشقانه‌ زندگی کرد. این شاعر بزرگ در تاریخ 22 مرداد 79 درگذشت. از آثار به‌جامانده از او می‌توان به دفترهای شعر «آهنگ‌های فراموش‌شده»، «آیدا، درخت، خنجر و خاطره»، «ابراهیم در آتش»، «ققنوس در باران»، «هوای تازه» و «باغ آینه» اشاره کرد که نسخه‌ی الکترونیک آن‌ها در سایت و اپلیکیشن فیدیبو برای خرید و مطالعه موجود است.

در بخشی از کتاب آنیما در شعر شاملو می‌خوانیم

در وجود شاعری مثل شاملو که در آفرینش شعر خود، تحت تأثیر ناخودآگاه جمعی قرار دارد دو روند هم‌زمان، در دو جهت مخالف یکدیگر مشاهده می‌شود. شاید بتوان گفت که شاعر از یک‌سو رفته‌رفته از روزگار و هم روزگاران خویش دور می‌شود و از سویی دیگر باهمه‌ی آدمیانی که در ظاهر از آنان می‌گریزد قرین و یگانه می‌شود، دردها و گرفتاری‌های آدمیان را درک می‌کند و هستی و جهان را در کلیت و تمامیت آن لمس می‌نماید و آن را در شعر خود از نو می‌اندیشد.

شاعر به جهان هستی می‌اندیشد و نهایت تلاش خود را به کارمی‌گیرد تا جامعه‌ای رؤیایی بسازد که هر انسان برای انسان دیگر برادر باشد، او تا ابد در انتظار «افقی روشن» است.

به نظر می‌رسد شاملو ارتباطی عمیق با نیمه‌ی پنهان روح خود دارد و شعر او بازتاب این ارتباط است و تحت تأثیر همین رابطه آنیما در قالب عناصر طبیعت، عاشقانه‌ها، پرخاشگری‌ها، اظهارنظرهای منفی و مثبت، امید، مرگ و... خود را در شعر شاملو آشکار می‌کند. و در اصل برخی از عناصر، سمبل‌هایی برای ورود آنیما به شعر شاملو شده‌اند که یونگ آن‌ها را سمبل‌های تعالی می‌نامد و معتقد است: «آن‌ها سمبل‌هایی هستند که کوشش انسان را برای رسیدن به فردیت می‌نمایانند. اين سمبل‌ها، وسیله‌ای فراهم می‌آورند که با آن محتویات ناخودآگاه وارد ذهن خودآگاه می‌شود و خودشان نمایش فعالی از محتویات ناخودآگاه می‌باشند»

قلمرو گسترش این سمبل‌ها فراوان به چشم می‌خورد که مهم‌ترین آن‌ها سمبل‌های طبیعت مانند کوه، ماه، خورشید، درخت زمین، دریا و... می‌باشد. این سمبل‌ها در اصل وسیله‌ای برای تجلی آنیمای درون شاملو می‌شوند و به‌واسطه‌ی آن‌ها، آنیمای شاعر، راهی به مرزهای خودآگاهی می‌یابد. در آثاری که از ناخودآگاه، سرچشمه می‌گیرد، هرچند ممکن است مسائل جزئی فردی مطرح باشد، اما بیشتر با نکاتی کلی که مشترک همه‌ی ارواح بشری و انسان کلی است مواجهیم. این آثار باهم شباهت‌های بنیادی زیادی دارند مثلا اشعار شاملو در مواجهه با آنیما با برخی از تجربه‌های هدایت در بوف کور مشابهت دارد. به‌عنوان مثال، هدایت در بوف کور، زن اثیری را این‌گونه وصف می‌کند: «اين دختر، نه این فرشته، برای من سرچشمه‌ی تعجب و الهام ناگفتنی بود»

و شاملو در مجموعه آیدا در آینه می‌گوید:

خانه یی آرام

اشتیاق پر صداقت تو

تا نخستین خواننده‌ی هر سرود تازه باشی

... چرا که هر ترانه

فرزندی است که از نوازش دست‌های گرم تو

و این به دلیل وارد شدن نویسنده یا شاعر به نهانگاه روح و ارتباط با کهن‌الگوهاست، گویی با شبکه‌ای از سمبلیسم جهانی مواجه می‌شویم که در آثاری چون اشعار شاملو، بوف کور هدایت، مثنوی مولوی و... امکان ظهور می‌یابند.