کتاب صوتی مجموعه در خدمت و خیانت روشنفکران جلال آل احمد ماه آوا

اکنون باید دید که روشنفکر ایرانی کجاست؟ هم به این معنی عوامانه که کجای کار است و هم به این معنی دیگر که کجا زندگی می‌کند؟ و برای این که به این دو سؤال پاسخی داشته باشیم، نخست باید دید که روشنفکر به طور کلی در دنیای امروز کجا است؟ و چه می‌کند؟ یا بهتر است گفته باشم با او چه می‌کنند؟ و برای این همه که به ترتیب خواهد آمد به توضیح یکی دو نکته فرعی احتیاج هست.

نخست اینکه بهتر بود به جای روشنفکر ایرانی می‌گذاشتیم روشنفکر فارسی زبان. چون دو مشخصه‌ی اصلی روشنفکری که انسان‌ دوستی باشد و آزاداندیشی، اجازه نمی‌دهد که روشنفکر را در هر کجای عالم که باشد محدود به مرز و سامانی کرد یا به تبعیت از ملت پرستی غالی [غلو‌آمیز] و دربسته‌ای واداشت که از مشخصات یک شهرنشینی تازه به دوران رسیده است. و روشنفکر ایرانی از آذربایجان هم هست با زبان مادری ترکی؛ از کردستان هم هست با زبان مادری کردی؛ از خوزستان هم هست با زبان مادری عربی. اما چون سیاست‌ دولت‌ها و حکومت‌های ایرانی از صدر مشروطه به این سمت بر ایجاد و اعمال نوعی وحدت ملی است - که انقلاب مشروطه‌ را نوعی به وجود آورنده‌ی مفاهیم ملت و ملیت دانسته‌اند - در تمام این مدت چه کوشش‌ها شده است برای یکدست کردن زبان و آداب مردم نواحی مختلف مملکت. و از این راه در عین حال که چه سودها برخاسته، چه زیان‌ها نیز بار آمده که در صفحات آینده به مورد یکی از آن‌ها که اخراج زبان‌ ترکی است از حوزه‌ی مدارس و فرهنگ اشاره خواهم کرد.