کتاب پیشتاز آموزش و روزنامه نگاری زنان در بوشهر اثر سیدقاسم یاحسینی نشر هامون نو

از اواخر دهۀ شصت شمسی تا امروز، یکی از موضوعاتی که همواره ذهن مرا مشغول داشته و می¬دارد، شخصیت، زندگی و کارنامۀ بانو شوکت سلامی بوده و هست. دربارۀ زندگی، تکاپوهای فرهنگی و مطبوعاتی این خانم فعّال و پُرانرژی ـ اوایل عهد پهلوی اول تا دهه سی شمسی قرن گذشته ـ پیش از این به¬طور جسته و گریخته در برخی آثارم، به‌خصوص دو کتاب «صد سال مطبوعات بوشهر رکنی اساسی در روزنامه¬نگاری ایران» و همچنین «زن بوشهری در جنگ و فرهنگ» مطالبی نوشته و منتشر کرده¬ام. با این همه، دلم می¬خواست اثری مستقل و ضمناً با استفاده از اسناد و منابع نویافته، نیز درباره این بانوی کوشا و پرتوان نوشته و منتشر کنم. مطالب این دو کتاب خوشبختانه مورد استقبال مورخان تاریخ جنبش زنان در ایران ، روزنامه¬نگاران، مقاله¬نویسان، دانشجویان، برنامه¬سازان رادیو و تلویزیون، فعّالان جنبش زنان و ... قرار گرفت. برخی اصول اخلاقی کار و پژوهش حرفه-ای را رعایت کردند و به¬¬نام و نشان آن دو کتاب و احیاناً نویسندۀ آن اشاره کردند و جمعی نیز، در برخی مقالات برای روزنامه¬ها، مقالات علمی، برنامه¬های رادیویی و تلویزیون و حتی رسالۀ دانشگاهی، عین مطالب این دو اثر را کُپی و رونویسی کردند، اما هیچ اشاره¬ای به¬نویسندۀ آن نکردند. در مواردی نیز، چندین نفر کل مطالب مرا برای برنامه¬های رادیویی در داخل و خارج از کشور، رونویسی کردند و در قالب «برنامه تولیدی» برای رادیو جا زدند و کمترین اشاره¬ای به ¬نخستین فردی که این مطالب را نگاشته است، نکردند؟! خوشحالم که مطالب اندک من، چنین مورد استقبال اهل نظر، محققان، مورخان و برنامه-سازان صدا و سیما قرار گرفته است. کتاب حاضر، ویژگی متفاوت‌تری دارد. دربازنگردی انتقادی، براساس اسناد و مدارک نویافته و جدید و همچنین تحلیل آن داده¬های خام با مطالب اصلی، متوجۀ برخی خطاهای تاریخی و اشتباهات و در عین حال عجیب خودم در تحقیقات پیشین شدم. متأسفانه این مطالب، عیناً توسط «محققانی» که مطلبی در بارۀ بانو شوکت سلامی نوشتند، بی¬ذکر مأخذ یا ندرتاً با ذکر منبع، تکرار شده است. اساساً یکی از انگیزه¬های قوی من در نگارش این اثر جدید و مستقل، جبران و تصحیح آن اشتباهات و خطاهای تاریخی ناخواسته می¬باشد. بنابراین و قبل از ادامۀ مطلب، صراحتاً اعلام می¬کنم برخی از مطالب پیشین من مربوط به روایت زندگی شخصی و کارنامۀ آموزشی بانو شوکت سلامی با انتشار این اثر، نسخ و در مواردی حتی باطل اعلام می¬شود. خاصیت علم، در این جا علم تاریخ و پژوهش¬های محلی تاریخی، چنین است که هیچ حرف، داده، تحلیل و مطلبی «مطلـق» نیست و همــواره در معرض نقد و نقض می¬باشد. رسالۀ مختصر حاضر شامل چهار بخش به¬هم پیوسته است: در بخش اول به شرح حال و زندگی شخصی بانو شوکت خانم سلامی پرداخته¬ام. در همین راستا برای نخستین بار اطلاعات جامع و کاملی، از اسناد، کُتُب، منابع و آرشیوهای عمومی، فراچنگ آورده و در این بخش گنجانده¬ام. از جمله تاریخ دقیق تولد، تاریخ فوت، نام پدر و مادر و... می¬باشد. بخش دوم شرح کارنامۀ آموزشی و فرهنگی شوکت سلامی برپایۀ اسناد، خاطرات شفاهی، گزارش¬ها و اسناد مطبوعاتی و منابع کمیاب دیگر می¬باشد. کوشش شده تا در این بخش، فشرده کارنامۀ این بانوی پرتکاپوی همدانی مقیم بوشهر با دقت و وسواس گردآوری و روایت شود. از جمله مطالب نو در این زمینه، تلاش این «خانم مدیر» برای راه اندازی گروه موسیقی، گروه تأتر و به صحنه کشاندن دختران دانش¬آموز بوشهری در زمینۀ کنش¬های فرهنگی و اجتماعی است. موضوعاتی که تا امروز کمتر به آن¬ها پرداخته شده است. کل مطالب قبلی من برای چاپ در اثر کنونی، مورد تجدیدنظر، بازبینی انتقادی و بازنویسی قرار گرفته و اطلاعات تاریخی (در چندین مورد خاطرات شفاهی) و تحلیل¬های نو و تازه¬ای به آن افزوده شده است. بنابراین بخش اول و دوم کتاب، آخرین و کامل¬ترین نوشتۀ من دربارۀ بانو شوکت سلامی تا امروز است؛ نظراتی که اگر زنده باشم، باز هم ممکن است در پرتو یافت شدن اسناد و یا دسترسی به خاطرات شفاهی متقن، دگرباره نیز دچار تغییر و دگرگونی شود! بار دیگر تکرار می¬کنم که «علم» تلاشی تدریجی، کُندحرکت و توأم با نگاه انتقادی است. تاریخ علم و فلسفه نشان داده که یک فرد، ممکن است بارها در مورد یک موضوع خاص، نظر و عقیده¬اش تغییر کند و مانعی نیست و اشکال نیز ندارد. در دنیای فقه و فقاهت و اجتهاد و مجتهدین نیز، این رسمی رایج است که مجتهدی در طول زندگی فقهی و اجتهادی خود، ممکن است یک و حتی چند بار در مورد یک «حکم فقهی واحد» تغییر نظر و رأی بدهد. زمان و مکان و فهم مجتهد، در این تغییر رأی اجتهادی، نقش کلیدی دارد. بخش سوم یک¬سره به روزنامۀ «نورافشان» اختصاص دارد که حدود نوزده سال، با اُفت و خیزهای فراوان و چندین سال تعطیلی و حتی توقیف، در سه دوره در بندر بوشهر و در فاصله عصر رضاشاه پهلوی تا حوالی سال 1327ش. منتشر می¬شده است. با وجود قلّت نسخه¬های این روزنامه، تلاش شده تا حداکثر استفاده از نسخه¬های موجود صورت گیرد، هر چند به دلیل فقدان نسخه¬های بیشتر، به دست دادن تحلیل محتوایی دوره¬های مختلف این روزنامه چندان آسان نیست. همچنین کوشش شده شخصیت و کارنامه بانو شوکت سلامی با تکاپوهای برخی دیگر از زنان پیشتاز هم روزگارش، چون صدیقه دولت آبادی (اصفهان)، زندخت شیرازی (شیراز) و روشنک نوعدوست (رشت)، در جنوب، مرکز و شمال ایران به شکل تطبیقی مورد توجه و تحلیل قرار گیرد، تا چشم انداز و جایگاه تاریخی خانم بانوشوکت سلامی به¬ خوبی در قد و اندازۀ جنبش زنان روشن و ضمناً سنجش شود. بخش چهارم ارزیابی کارنامۀ آموزشی و ژورنالیستی خانم شوکت سلامی و سنجش او با چند ژورنالیست هم زمان خودش در شهرهای اصفهان، رشت و شیراز می¬باشد.