کتاب من کی ام، و اگه این طوره، چندتا؟ نشر ترجمان علوم انسانی

تاریخ فلسفۀ غرب نشان می‌دهد که اکثر نزاع‌ها درون تقابل‌های دوتایی جاافتاده و در درگیری‌های میان ماتریالیست‌ها و ایدئالیست‌ها، یا تجربه‌گرایان و عقل‌گرایان، تجلی یافته است. این رویکردها در هر ترکیب و اختلافِ قابل‌تصوری در ردایی تازه عیان می‌شدند. ماتریالیسم (یعنی دیدگاهی که معتقد است هیچ‌چیزی، نه خدا و نه مُثل، خارج از محسوسات ما وجود ندارد) ابتدا در قرن هجدهم و در دل روشنگریِ فرانسوی به منصۀ ظهور رسید، اما در نیمۀ دوم قرن نوزدهم، و در واکنش به پیشرفت‌های حوزۀ زیست‌شناسی و نظریۀ تکامل داروین، مجدداً با چهرۀ تازه‌ای پدیدار شد. امروزه ماتریالیسمْ سومین عصر شکوفایی‌اش را در پیوند با یافته‌های مدرن نوروساینس تجربه می‌کند. اما در میانۀ این سه عصر، مراحلی بوده که طیفی از اندیشه‌های ایدئالیستی رواج یافته است. برخلاف ماتریالیست‌ها، ایدئالیست‌ها سهم بسیار کمی برای معرفت حاصل از ادراکات حسی قائل‌اند و درعوض، بر قدرت عمدتاً مستقلِ خِرَد و تصورات تولیدی آن تکیه می‌کنند. البته این دو برچسب بر گونه‌های متعددی از انگیزه‌ها و الگوهای موجود در تاریخ فلسفه قابل‌الصاق‌اند. مثلاً ایدئالیسم افلاطون اساساً با ایدئالیسم کانت تفاوت دارد. به ‌همین ‌خاطر است که هیچ تاریخ فلسفۀ «حقیقی»‌ای را نمی‌توان در قالب تعاقب زمانی فلاسفۀ بزرگ یا تاریخ جریانات فلسفی نوشت، چراکه لازمۀ چنین مواجهه‌ای کم‌اهمیت جلوه‌دادنِ حجم انبوهی از اطلاعات مهم است. بنابراین این درآمد دربارۀ سؤال‌های فلسفی مربوط به وجود انسانی و بشریت منطبق بر خطوط تاریخی نیست. این کتاب یک تاریخ فلسفه نیست. ایمانوئل کانت موضوعات مهمی را که پیش روی انسان است به یک سری سؤالات تقسیم کرده است: چه می‌توانم بدانم؟ چه کار باید بکنم؟ به چه‌ چیزی می‌توانم امید ببندم؟ انسان چیست؟ این سؤال‌ها به‌خوبی سامان این کتاب را شکل می‌دهند، با این تفاوت که برای چهارمی فصل مجزایی در نظر نگرفته‌ام، چون، در دل پاسخ‌دادن به سه پرسش نخست، به‌تفصیل به پاسخ این سؤال نیز می‌پردازیم. پرسش کلاسیک و معرفت‌شناختی از آنچه می‌توانیم دربارۀ خودمان بدانیم از مرزهای فلسفه فراتر رفته است و حالا محور مباحث نوروساینس است، علمی که در پی بررسی مبانی توانایی‌ها و ظرفیت‌های شناختی ما برای معرفت است. فلسفه به یک معنا چونان مشاوری عمل می‌کند که به نوروساینس یاری می‌دهد تا مسئولیت خودش را شفاف کند. این کتاب، با گزینش کاملاً شخصی، گزیده‌ای از بصیرت‌های مهیجی است که فلسفه همچنان برای بررسی این سؤالات بنیادین ارائه می‌کند. این بصیرت‌ها از منظر نسلی است که غوغایی عظیم به پا کردند و ما را به مدرنیته رهنمون شدند. ارنست ماخِ فیزیک‌دان در سال ۱۸۳۸، فریدریش نیچۀ فیلسوف در سال ۱۸۴۴، سانتیاگو رامون کاخال که پیش‌گام نوروساینس بود در سال ۱۸۵۲ و زیگموند فرویدِ روان‌کاو در سال ۱۸۵۶ متولد شده‌اند. تاریخ تولد این پیش‌گامان اندیشۀ مدرن، که تأثیر پایدارشان آن‌قدر زیاد است که جایی برای مبالغه باقی نگذاشته، نهایتاً هجده‌سال با هم تفاوت دارد. بخش دوم این کتاب به سؤالی اخلاقی روی می‌آورد: چه کار باید بکنم؟ ابتدا از موضوعاتی اساسی آغاز می‌کنیم که مربوط‌اند به اینکه چرا آدم‌ها اخلاقی عمل می‌کنند و رفتارهای خیر و شر تا چه اندازه با طبیعت انسانی تطابق دارد. اینجا هم دیگر فلسفه تنها فردِ پشت تریبون نیست؛ حالا نوروساینس، روان‌شناسی و علوم رفتاری هم حرف‌های مهمی برای گفتن دارند. البته، ازآنجاکه انسان را حیوانِ دارای قابلیت داوری اخلاقی تعریف کرده‌ایم و فهمیده‌ایم که محرک‌های مغزی به افعال اخلاقی جایزه می‌دهند، علم طبیعی عقب‌نشینی کرده است، زیرا بسیاری از پرسش‌های عملی‌ای که امروزه جامعه‌مان با آن کلنجار می‌روند پاسخ‌های فلسفی می‌طلبند. علم برای کلنجاررفتن با موضوعاتی مثل سقط‌جنین، اتانازی، مهندسی ژنتیک، طب تولید‌مثل یا اخلاق محیطی و جانوری کافی نیست. اینجا زمین بازی آرمانی برای مباحثات و ملاحظات فلسفی است. در بخش سوم، به این سؤال می‌پردازیم که «به چه ‌چیزی می‌توانم امید ببندم؟». در آنجا چند سؤال محوری را که اکثر آدم‌ها در زندگی‌شان با آن سروکار دارند بررسی می‌کنم، سؤال‌هایی دربارۀ خوشبختی، آزادی، عشق، خدا و معنای زندگی. جواب‌دادن به این سؤال‌ها آسان نیست، اما سزاوار تأمل جدی است.