مسئله‌ی اسپینوزا

مدت زیادی بود که شیفته‌ی اسپینوزا بودم؛ و سال‌ها بود که می‌خواستم درباره‌ی این متفکر دلیر قرن هفدهمی، که بدون خانواده و جامعه در جهان تنها زندگی کرد، چیزی بنویسم، متفکری که کتاب‌هایی تألیف کرد که به‌ راستی جهان را تغییر داد. او سیر سکولاریسم، شیوه‌ی سیاسی لیبرال‌دموکرات و طلوع علوم طبیعی را سرعت بخشید و راه را برای عصر روشنگری هموار کرد. این واقعیت که یهودیان او را در ۲۴ سالگی تکفیر و مسیحیان در بقیه‌ی عمرش آثارش را سانسور کردند، شاید به ‌دلیل تمایلم به بت‌شکنی، همیشه برایم جالب بوده است. وقتی فهمیدم اینشتین، یکی از اولین قهرمانانم، اسپینوزایی بوده است، این احساس شباهت با اسپینوزا در من تقویت شد. وقتی اینشتین از خدا حرف می‌زند، منظورش خدای اسپینوزایی است: خدایی که کاملاً با طبیعت یکی است، خدایی که دربردارنده‌ی همه‌ی جواهر است، و خدایی «که با جهان تاس بازی نمی‌کند». منظور اینشتین از این عبارت این است که هر چیزی که رخ می‌دهد، بدون استثنا، تابع قوانین منظم طبیعت است. من همچنین معتقدم که نوشته‌های اسپینوزا هم، مانند شوپنهاور و نیچه ـ که دو تا از اولین رمان‌هایم را بر اساس زندگی و فلسفه‌ی این ‌دو نوشته‌ام ـ با کار من، که روانشناسی و روان‌درمانی است، ارتباط دارد ـ مثلاً این تصور که افکار و احساسات ناشی از تجارب قبلی‌اند، این‌که عواطف را می‌توان بدون اعمال سلیقه بررسی کرد، این‌که تفکر به استعلا ختم می‌شود ـ و امیدوار بودم که بتوانم این مسائل را در قالب رمان بیان کنم. ولی چطور می‌توان درباره‌ی مردی نوشت که زندگی‌اش سراسر درگیری فکری بوده و درگیری خاصی با رویدادهای بیرونی نداشته است؟ او زندگی محرمانه‌ای داشته است و شخصیتش در آثارش نمایان نیست. من درباره‌ی زندگی او هیچ‌ چیزی که فی‌نفسه قابلیت روایی داشته باشد در دست نداشتم: نه ماجرای خانوادگی‌ای، نه جریان و حسادت عشقی‌ای، نه دشمنی‌ای و نه دعوا یا آشتی‌ای. او نامه‌های بسیاری دارد، ولی همکارانش پس از مرگ وی، بنا به وصیت خودش، تقریباً همه‌ی جنبه‌های شخصی موجود در نامه‌هایش را حذف کردند. نه؛ ماجراهای زیادی در زندگی‌اش وجود ندارد. بسیاری از متخصصان او را روحی آرام و ملایم می‌دانند؛ و برخی او را با قدیسان مسیحی و حتی خود مسیح مقایسه می‌کنند.