ایران باستان
گنجينه تاريخ ايران

پیرامون روایاتی که در ایران باستان است، بشر نخستین و نخستین پادشاه چنین نقل شده و آن به نام کیومرث رقم خورده که دارای اهمیت بسیاری از نظر تاریخنگاران می‌باشد. در اوستا از نام کیومرث چندین‌بار یاد شده است. کیومرث اولین بشر است و آخرین بشر موعود پیروزگر مزدایی را سوشیانت گفته‌اند: «فروهرهای مردان پاک را می‌ستائیم. فروهرهای زنان پاک را می‌ستائیم. همه فروهرهای نیک و توانای مقدس پاکان را می‌ستائیم: از فروهر کیومرث تا سوشیانت پیروزگر.» و در بند بعدی درباره کیومرث چنین آمده است: «فروهر کیومرث پاک را می‌ستاییم، نخستین کسی که به گفتار و آموزش اهورامزدا گوش فرا داد. از او خانواده کشوری آریا «ایران» و نژاد آریا پدید آمد.» داستان‌ها و روایات قدیمی نوشته شده مثل مشیه و مشیانه و گاواو (پسر و دختر دوقلوی کیومرث) کدت با تغییرات املایی لفظی برابر همان روایات است. کیومرث عمرش هزار سال و پادشاهی او به چهل سال می‌رسد و این روایات بنا به گفته‌های ابن بلخی است. در مورد کار کیومرث اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد که طبری داستانی بلند و طویل در مورد کار کیومرث آورده. صاحب مجمل التواریخ و القصص چنین گفته: «اول مردی که به زمین ظاهر شد، پارسیان او را گل شاه گویند، زیرا که پادشاهی او الا بر گل نبود. پس پسری و دختری از او ماند، ایشان را مشی و مشیانه می‌گفتند و از ایشان در پنجاه سال هژده فرزند آمد. چون بمردند، جهان ۹۴ سال بی پادشاه ماند، تا او شهنج «هوشنگ» و تا این وقت از عمر کیومرث دویست و نود و چهار سال و هشت ماه گذشته بود.» نویسنده کتاب ذیل با این مندرجات می‌خواهد بگوید که کیومرث همان بشر نخستین بوده است. ابن اثیر در کتاب حبیب‌السیر چنین می‌گوید: «پیشدادیان با کیومرث ده نفر بودند و مدت پادشاهی ایشان به گفته‌ی حمزه اصفهانی ۲۴۷۰ سال بوده و به روایت بهرام شاه‌بن مردانشاه ۲۷۳۴ سال و به روایت حمدالله مستوفی ۲۴۵۰ سال بوده است. نخستین کسی که از نوع انسان که سرپرست کشورهای جهانیان گشت، کیومرث است. و کیومرث به لغت سریانی حی ناطق گفته می‌شود. و در نسبت کیومرث میان گزارشگران اختلاف بسیار است، چه برخی را باور بر آن است که او بزرگ‌ترین اولاد صلبی آدم بوده و گروهی گفته‌اند که قینان‌بن انوش بن آدم را کیومرث می‌گفته‌اند. و باور زرتشتیان بر آن است که کیومرث عبارت از ابوالبشر و لقبش گل شاه بود، زیرا که در زمان پادشاهی او در فضای جهان غیر از آب و خاک چیزی نبوده است، و شماری را باور بر آن است که امیم بن لاودین ارم بن سام بن نوح، کیومرث است و در کتاب روضة‌الصفا آمده است که: به گفته درست، کیومرث پسر سام بن نوح است. «کیومرث، زین و لجام و سواری را پدید آورد و پشم رشتن و جامه و گلیم بافتن را او به مردم آموخت، و مدت پادشاهیش به روایتی چهل و سال و مدت زندگیش هزار سال بود. بیش‌تر اوقات شاهیش به جنگ با دیوان گذشت و مردی خداپرست و بی‌آزار بود.»