کتاب مقابله با خشونت خانگی علیه زنان نشر انتشارات پژوهشکده زن و خانواده

در همه جوامع انسانی، خانواده، نهادی است که در کنار تولید مثل و پرورش نسل انسانی، می‌تواند در سلامت اخلاقی و روانی انسان‌ها بیشترین نقش را داشته باشد. اساس خانواده، انس، رحمت و دوستی متقابل میان زن و شوهر است. در پرتو این دلبستگی آرامش‌بخش و معنوی نه تنها امور دنیوی و اجتماعی زنان و مردان سامان می‌گیرد، بلکه سلامت روانی و معنوی آنها و تعالی و تکامل آنها در جهت هدف والای خلقت انسان یعنی عبودیت در برابر خالق هستی تسهیل می‌گردد. آفت این رابطه، بدخلقی، ناسازگاری و خشونت‌ورزی است. این امور چه از سوی مرد یا زن، عواقب نا‌خوشایندی برای خانواده دارد. البته به علت تفاوت‌های روانی و بدنی زن و مرد، خشونت فیزیکی و پرخاشگری بیشتر از سوی مرد شکل می‌یابد و به جهت لطافت روحی، زن بیشتر آسیب‌ می‌بیند. پیشگیری از خشونت خانگی و مواجهۀ مناسب با آن، برای حفظ کارایی و تحکیم خانواده‌ها ضروری است. آموزه‌های اسلام در زمینه سلامت خانواده، اصول و شیوه‌های مؤثری ارائه داده است. همچنین داده‌های علوم انسانی خصوصاً روان‌شناسی، روش‌های کار‌آمدی را در این زمینه پیشنهاد می‌دهد. کتاب آموزشی مقابله با خشونت، سعی کرده است با استفاده از آموزه‌های اسلامی و داده‌های علمی، توصیه‌های کاربردی برای پیشگیری و درمان خشونت خانگی نسبت به زنان ارائه دهد. هدف این کتاب آموزشی پیشگیری از خشونت خانگی و مقابله با آن است. در این بحث دو رکن عمده وجود دارد. اول: رابطه زن و مرد از حیث تفاوت جنسیتی دوم: همراهی آنها در نهادی به نام خانواده و مناسبات زوجی آنها. بدیهی است که خشونت‌های خانگی در بیشتر موارد با ملاحظات جنسیتی همراه است چنان که خانواده هم به لحاظ آن که عرصۀ خصوصی است و هم به لحاظ خصوصیت رابطۀ زناشویی و عاطفی، آن را از خشونت در محیط‌های عمومی متمایز می‌کند. به همین جهت اولین موضوع که در بحث خشونت و نیز سایر مباحث زن و مرد چه در خانواده و چه در اجتماع مورد توجه قرار می‌گیرد، تفاوت‌های این دو جنس است. بررسی اولیه این تفاوت‌ها می‌تواند پاسخگوی این سؤال باشد که چرا مقابله با خشونت علیه زنان هدف اولیه و اصلی قرار گرفته است. مربی در تدریس این فصل، نحوۀ ارتباط بحث را با خشونت به صورت ظریف و تک‌جمله‌هایی در ضمن مباحث آغاز می‌کند. مثلاً قدرت بدنی بیشتر مردان، زمینه‌ای برای خشونت فیزیکی بیشتر آنهاست. در مقابل ویژگی‌های روانی زنان، شیوه‌های متفاوتی را برای خشونت پیش ‌روی آنان قرار می‌دهد. مسئله دوم خانواده است که با همسر‌گزینی آغاز می‌شود. این فصل افراد را با ویژگی‌های همسر مناسب و فرآیند همسر‌گزینی آشنا می‌کند. آموزش این فصل را می‌توان نوعی پیشگیری از همسر‌آزاری محسوب کرد. البته باید بحث به‌طوری عنوان شود که برای اکثریت بالای مخاطبان یعنی ازدواج‌‌کرده‌ها، مشکل جدیدی ایجاد نکند و احساس شکست در انتخاب را تداعی ننماید. فصل سوم و چهارم وظایف زن و شوهر در خانواده و راه‌های تحکیم کار‌آمدی خانواده را مد‌نظر دارد. مربی با آموزش این دو فصل، از بسیاری از زمینه‌های بروز خشونت خانگی پیشگیری می‌کند. این دو فصل حدود و چار‌چوب مسئولیت‌های زن و شوهر را در خانواده، به‌طور عینی و ملموس روشن می‌‌نماید. بدیهی است که انتظارات افراطی مرد از زن، زمینه‌ای برای بروز بسیاری از موارد خشونت خانگی است. به هر صورت مربی لازم است با هدف قرار‌دادن پیشگیری از خشونت و مقابله با آن مباحث این دو فصل را آموزش دهد. فصل پنجم و ششم مستقیماً وارد بحث خشونت می‌شود که دقت و صراحت مربی در آموزش این فصل حائز اهمیت است. فصل هفتم به موضوع عام و شایعی به نام استرس می‌پردازد. غالباً خشونت در فضای استرس روی می‌دهد. آگاهی زوج‌ها از شرایط بروز استرس و عوامل استرس‌زا می‌تواند عامل مهم پیشگیری و مهار خشونت باشد. فصل هشتم، به خشم به عنوان هیجان زمینه‌ساز خشونت می‌پردازد که از بحث‌های کلیدی این مجموعه آموزشی محسوب می‌شود. فصل نهم و دهم نیز هر چند اختصاص به زنان یا مردان دارد، ولی به نظر می‌رسد برای هر دو گروه آموزش داده شود تا زن و مرد یاری‌گر هم در مهار خشونت در خانه باشند. امید است آموزش منظم و کامل این کتاب آموزشی به زنان و مردان در معرض خطر خشونت خانگی، از بروز این امر پیشگیری کند و موارد بروز آن را کاهش دهد. از اساتید و طالبان دانش تقاضا دارم که هر‌گونه پیشنهاد برای اصلاح و تکمیل این کتاب آموزشی را به ما تقدیم کنند. در پایان از دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مرکز امور زنان و خانواده، از فراهم آوردن زمینه تهیه این کتاب آموزشی تشکر می‌کنم و امید دارم این مجموعه مورد خشنودی خداوند تبارک و تعالی و عنایت حضرت بقیۀ الله قرار گیرد. محمد‌رضا سالاری‌فر