کتاب جنگ علیه خانواده نشر انتشارات پژوهشکده زن و خانواده

تحولات خانواده در دهه‌های اخیر، در تمام نقاط جهان، نگاه‌های اندیشه‌وران، به ویژه دانشوران علوم اجتماعی را به خود معطوف داشته است. در عین حال، تحلیل‌های ارائه شده چندان جامع‌گر و یکدست نبوده است. تحلیل‌هایی که دربارۀ کاهش استحکام و کارآمدی خانواده هسته‌ای و کم شدن تمایل به تشکیل خانواده مطرح شده، طیفی گسترده، از نظریه جبرگرایانه که تغییرات خانواده را تابعی قهری و تخلّف‌ناپذیر از تحولات صنعتی و اقتصادی می‌داند تا نظریه‌ای که تغییرات را در کلیت خود مثبت دانسته، به سمت تقویت فردگرایی و شادکامی قلمداد می‌کند و تا نظریه‌ای که تغییرات را نگران کننده، اما قابل اصلاح ارزیابی می‌کند، در خود جای می‌دهد. در این میان، مقاله‌ها و کتاب‌هایی، هرچند اندک را می‌توان یافت که از زاویه‌ای نو به موضوع نگریسته و پرسش‌هایی را مطرح کرده‌اند که می‌تواند آغازی بر پژوهش‌های بنیادینی باشد که نتایج سهمگین و تعیین‌کننده‌ای را در پی خواهد داشت. زمانی که تمام نگاه‌ها برای تبیین و تحلیل و ارائه راهکارهای اساسی، به علوم اجتماعی و برای کاهش آلام خانواده به عنایت‌های دولتی معطوف می‌شود، دانشورانی به خود جرأت داده‌اند تا نظریه‌های علوم اجتماعی و سیاست‌های دولت‌های رفاهی را به صورت امّ‌المصائب معضلات خانواده مطرح کنند و از جنگ ضد خانواده در حوزۀ نظر و عمل بر زبان سخن برانند. این رویکرد گرچه با ایجاد تردید در باورهای رایج، آرامش جامعۀ علمی را بر هم می‌زند، طلیعۀ مبارکی است که می‌تواند با پیش رو قرار دادن پرسش‌های نو، آثار سازنده‌ای را، هم در موضع نظر و هم در حوزه مهندسی اجتماعی و برنامه‌ریزی کلان بر جای گذارد. مطالعۀ این اثر هم به پژوهشگران و کارشناسان علوم اجتماعی، هم به مدیران ارشد و میانی، قانونگذاران و سیاستگذاران نظام و هم به محققان حوزۀ دین پیشنهاد می‌شود و به هر یک، به فراخور دغدغه‌های خود، پرسش‌هایی را چه مستقیم و چه غیر مستقیم که برخی را در ذیل می‌آوریم، تقدیم می‌کند: ۱. علت کاهش کارآمدی خانواده و کاهش اقتدار و مسؤولیت‌پذیری والدین در ایفای وظایف خانوادگی خود چیست و ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی چگونه در این معضل تأثیرگذار بوده‌اند؟ ۲. گسترش حیطۀ دخالت دولت در عرصۀ خصوصی تا چه حد مصالح خانواده را تأمین می‌کند؟ ۳. سیاست‌های حمایت از خانواده چگونه باید باشد که به کاهش توانمندی خانواده در حل معضلات خود نینجامد؟ ۴. نظریه‌های علوم اجتماعی چگونه در کاهش اقتدار و کارآمدی خانواده و کم شدن تمایل به تشکیل خانواده تأثیر داشته‌اند؟ ۵. آیا تحولات خانواده و کم شدن توانمندی آن، در دهه‌های اخیر، از اراده‌ای هوشمند و در قالب پروژه‌ای طراحی شده یا قهری، اتفاقی یا غیرعامدانه ناشی بوده است؟ ۶. نظام سرمایه‌داری و جریان ضد خانواده، چگونه پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای را جهت داده، در جریان انتشار پژوهش‌های منتقدانه و جریان صحیح اطلاع‌رسانی اختلال ایجاد می‌کنند؟ آیا ساز و کار استنباط در احکام فردی و اجتماعی یکسان است یا فقه در عرصۀ برنامه‌ریزی اجتماعی باید افزون بر آنچه تاکنون انجام داده، در تعیین مصالح اجتماعی مسلمانان (دست کم در محدودۀ آنچه از آموزه‌های دینی می‌توان دریافت)، فعال عمل کند. به عبارت دیگر، چگونه قوانین‌‍÷÷÷ِ به ظاهر مباح، ماهیتی ضد خانواده به خود می‌گیرند و در نگاهی جامع، از محرّمات حکومتی به شمار می‌آیند و آیا برای تحقق عینی دین ضرورت انطباق برنامه‌ها و سیاست‌ها با جهتگیری‌های معرفتی، اخلاقی و رفتاری مورد نظر دین لازم به نظر نمی‌رسد؟ انگیزۀ مرکز تحقیقات زن و خانواده از انتشار آثاری از این دست، تقویت حوزۀ مطالعات آکادمیک خانواده و ارایه اطلاعاتی به جامعه علمی و مدیران کشور از پیامدهایی است که اتخاذ الگوهای توسعه و سیاست‌های دولت رفاهی بر خانواده بر جای گذاشته است تا از تکرار تجربه‌های تلخ دیگران پرهیز شود. در این‌جا بر خود لازم می‌دانیم از تلاش‌های مترجم ارجمند، سرکار خانم معصومه محمدی، که حُسن ترجمه و شیوایی متن را در هم آمیخته‌اند، تقدیر و از تمامی همکارانی که در آماده‌سازی این اثر نقش داشته‌اند، تشکر نماییم. مرکز تحقیقات زن و خانواده