کتاب پیدا و پنهان مدیریت طرح جامع شهر تهران اثر مصطفی جلیلی نشر انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

برنامه‌ها و طرح‌های توسعه در شهر تهران و به طور خاص طرح جامع و تفصیلی، سابقه‌ای پنجاه ساله دارد. با این حال، این برنامه‌ها نه تنها نتوانسته‌اند هدف‌های عالی خود را آنگونه که در صدر هر برنامه دربارۀ کیفیت زندگی و شکوفایی شهر تهران در منطقه و جهان و دیگر موارد مشابه آمده، برآورده سازند، بلکه تقریبا نتوانسته‌اند شرایط کالبدی شهر تهران را آنگونه که مد نظرشان بوده ساماندهی کرده و نظم بخشند. این در حالیست که با گذر زمان در این پنج دهه در هر برنامه تلاش بر این بوده تا از رویکردها و فن و روش‌های روزآمد جهانی برای تهیۀ برنامه‌ها استفاده شود و حتی در برخی از این برنامه‌ها مشاوران خارجی ـ از مهندسین مشاور آمریکایی ویکتور گروئن گرفته تا موسسۀ اپور پاریس، در فرآیند تهیۀ برنامه حضور داشته‌اند. حال مسئله اینجاست که با وجود امکان و تلاش برای بهره‌مندی از رویکردها و روش‌های روزآمد جهانی، چه عامل‌هایی سبب عدم تحقق اهداف یا ضعف در رسیدن به ماموریت‌های این برنامه‌ها شده است؟ پاسخ به این پرسش نیازمند مستندنگاری و بررسی دقیق فرآیندها و به ویژه رویه‌های پنهان تهیه، تصویب و اجرای این برنامه‌هاست. خلاء چنین پژوهش‌هایی سبب می‌شود تا چرخۀ باطلی از تهیۀ برنامه‌ها بدون ایجاد کارآمدی و پیامدها و اثرات هدفمند شکل بگیرد. و برعکس تولید این محتواهای پژوهشی که به واکاوی تجربه‌های پیشین و شناسایی نقاط تاریک و کمتر شناخته شده می‌پردازد و دانش بیشتر شفاهی و متکثر نزد افراد مختلف را تبدیل به دانش ماندگار و قابل تعامل میکند، می‌تواند بستر ایجاد نظریه‌ای درون‌زا برای برنامه‌ریزی و مدیریت توسعۀ شهری در ایران و تغییر قانون و مقررات را بر اساس این گفتگوهای تجربی ـ نظری فراهم کند. چنین نیازی در سال‌های گذشته سبب شروع نگارش و انتشار مقاله و کتاب‌هایی که این تجربه و این دانش ضمنی را به رشتۀ تحریر درآورده‌اند، شده است. در همین راستا، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و مدیریت شهرسازی و معماری این مرکز، با هدف شناسایی و تبیین وضعیت برنامه‌پذیری شهر تهران و چگونگی امکان ارتقاء آن اقدام به تعریف پژوهش‌های مختلفی کرده است چرا که تحقق شهری برای همه را در گرو تبدیل تجربیات و دانش ضمنی همۀ مدیران و متخصصان گذشته را به دانش آشکار و استفاده از آن برای مسیریابی آینده می‌داند. کتاب حاضر برآمده از یکی از چند پژوهش تعریف شده با هدف بررسی چگونگی امکان ارتقاء نظام برنامه‌ریزی شهری در شهر تهران است که تلاش کرده تا تاریخچۀ شکل‌گیری و تولید برنامۀ «طرح ساختاری- راهبردی (جامع) تهران مصوب ۱۳۸۶» و طرح تفصیلی آن را بر اساس مستندات پراکنده و دانش ضمنی نزد تهیه‌کنندگان این برنامه‌ها را مستند و مکتوب سازد و روایت جامعی ارائه دهد که دربرگیرنده روایتهای گاه متناقض و متضاد با یکدیگر باشد. امید است این پژوهش با ایجاد موضوع‌های جدید گفتگو زمینۀ این ارتقاء را برای همۀ مدیران و حرفه‌مندان و در نهایت همۀ ساکنان شهر تهران فراهم آورد. محمدحسین بوچانی