کتاب بررسی طرح های جامع شهری و منطقه ای تهران نشر انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

تهیۀ برنامه‌های شهری در کشور موضوعی بود که مطابق مواد ۱۸ تا ۲۰ برنامۀ عمرانی سوم پیش از انقلاب در دستورکار سازمان برنامه و شهرداری‌ها قرار گرفت و سپس با تصویب قانون تاسیس وزارت آبادانی و مسکن و ماده ۷ آن، وزارت مربوطه مشترک با سازمان برنامه عهده‌دار این مسئولیت شد. نخستین برنامۀ شهری در این چارچوب در شهر تهران در سال ۱۳۴۶ توسط سازمان برنامه آغاز شد که همزمان بود با نخستین برنامۀ پنج ساله که شهرداری تهران مطابق قانون نوسازی و عمران شهری سال ۱۳۴۷ در دستورکار قرار داده بود. دو برنامۀ همزمان برای یک شهر، به دلیل اختیار دو رویکرد متفاوت (یکی بیشتر کالبدی و آرمان‌باور و دیگری در چارچوب ماموریت‌های گستردۀ شهرداری) تصویر نسبتا متفاوتی از شهر تهران و در نتیجه راهکارهای مختلفی ارائه کردند. این فرآیند و مسیر دوگانه در تهیه و اجرای برنامه‌ها در طی زمان باقی ماند. در چارچوب قوانین مرتبط با برنامه‌های جامع و تفصیلی شهرها، در ابتدای دهۀ ۱۳۷۰ «طرح ساماندهی شهر تهران» و با گسترش مشکلات شهر تهران به پیرامون و شکل‌گیری منطقۀ کلانشهری، در اواخر دهۀ ۱۳۷۰ «طرح مجموعۀ شهری تهران» و بعدها در اوایل دهۀ ۱۳۸۰ دومین برنامۀ جامع مصوب شهر تهران با عنوان «طرح ساختاری- راهبردی (جامع) تهران» تهیه شد. در شرایطی که شهرداری تهران نیز جسته و گریخته برنامه‌های ۵ ساله را تهیه می‌کرد و جدا از برنامه‌های جامع آن‌ها را در دستورکار قرار می‌داد تا جایی که به نفع «برنامۀ استراتژیک تهران ۸۰»، برنامۀ ساماندهی را کنار گذاشت یا با دیرکرد در تهیۀ طرح تفصیلی تا سال ۱۳۹۱، نیازهای سازمانی خود را برطرف کرد. بررسی این تاریخچۀ پر فراز و نشیب از تهیۀ برنامه‌های توسعۀ شهری در تهران و البته ارزیابی محتوای آن‌ها، فعالیتی است که پیش از تداوم این مسیرهای متعارض ِ به جای مانده از گذشته و تهیۀ برنامه‌های نه چندان کارآمد که توفیق کمی در شکوفایی شهر تهران و تبدیل آن به شهری برای همه داشته‌اند، لازم است در دستورکار قرار گیرد. از همین روی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در حوزۀ شهرسازی و معماری اقدام به تعریف مجموعه پژوهش‌هایی در ارتباط با نظام برنامه‌ریزی شهری در تهران کرده است که نتایج آن‌ها به نوبت به شکل کتاب یا گزارش برای ارتقاء دانش در این عرصه منتشر خواهند شد. کتاب پیش روی نیز، اگرچه از سال ۱۳۹۵ و در دبیرخانۀ نظارت بر توسعۀ شهر تهران تعریف شده بوده است، اما با اتمام کار آن در سال ۱۳۹۹ در مدیریت شهرسازی و معماری مرکز، در ارتباط با دیگر آثار، این مجموعه را کامل می‌کند. کتاب پیش روی از دو جنبه واجد اهمیت است، نخست اینکه برای نخستین بار خلاصه‌ای از عین متن همۀ طرح‌های جامع شهر تهران ارائه می‌کند و دوم اینکه بررسی و ارزیابی این طرح‌ها توسط کسی ارائه می‌شود که مدیر طرح دو مورد از آن‌ها، یعنی مجموعه شهری و برنامۀ ۱۳۸۶ بوده است. امید است انتشار این کتاب امکان گفتگو میان حرفه‌مندان و ارتقاء دانش حوزۀ برنامه‌ریزی شهری برای شهر تهران را در راستای دستیابی به شهری برای همه مهیا سازد. محمدحسین بوچانی