درآمدی بر طراحی نظام پولی و بانکی با رویکرد اسلامی

نظامِ پولی به عنوان یکی از ارکان نظامِ مالی، نقشِ مهمی در شکوفایی اقتصادی یک جامعه دارد. همان‌گونه که پویایی بخشِ پولی سببِ پویایی اقتصاد است، بیماری بخشِ پولی نیز به کلّ اقتصاد سرایت می‌کند. نظامِ پولی در طول تاریخ در اثر تحولات اقتصادی و تکامل پول، تغییرات زیادی کرده و موردِ بحث و نزاع اقتصاددانان بوده است؛ تا جایی‌که برخی اقتصاددانان بحران‌های اقتصادی را ناشی از ترتیبات پولی موجود در نظامِ پولی رایج می‌دانند. نظامِ پولی رایج، همسو با تفکر فلسفی غرب و با محوریت نرخ بهره (به عنوان قیمت پول) شکل گرفته است. نظامِ پولی در چارچوب بانک‌داری بدون ربا نیز در نظریه و عمل نتوانسته اهداف مورد انتظار را به‌دست آورد و با چالش‌هایی مواجه بوده که نیاز به تحول را ضروری می‌سازد. ازاین‌رو طراحی نظام پولی با بهره‌گیری از احکام و مبانی اسلامی ضروری است. نظام پولی مشتمل بر سه عنصر اساسی است؛ اول: «مبانی نظری» که از اهداف و احکام پول و نظام پولی به‌دست می‌آید؛ دوم: «اصول و ویژگی‌ها»ی نظام پولی، که از مبانی نظری استخراج می‌شود؛ سوم: «راهبردها» که با توجه به شرایط موجود، برای تأمین اصول و ویژگی‌های نظامِ پولی طرح‌ریزی می‌شوند. در این کتاب با بهره‌گیری از روش «کشفی»، مبانی نظری نظام پولی مطلوب استخراج می‌شود و رویکرد اسلام دربارۀ خنثایی پول، سفته‌بازی پول و ارزش زمانی پول بیان می‌شود؛ با توجه به این رویکرد، ویژگی‌های نظام پولی با رویکرد اسلامی مشخص می‌شود که عبارتند از: تأمین‌کننده اهدف کلان اقتصاد اسلامی، هماهنگی با بخش‌های اقتصادی و غیر اقتصادی، همسویی با بخش واقعی اقتصاد، بهره‌مندی همه مردم از منافع خلق پول و ثبات و حفظ ارزش پول. به دنبال آن، راهبردهای کلی برای حصول به این ویژگی‌ها با روش «عقلی» و «تجربی» مشخص شده كه عبارتند از: ۱. سازماندهی نهادها و ترتیبات نهادی؛ ۲. ایجاد و تقویت نهاد نظارتی مستقل؛ ۳. توسعه بازارهای سرمایه؛ ۴. انتشار اطلاعات؛ ۵. محدود کردن خلق پول؛ ۶. استفاده از دو قرارداد تنزیل دین و قرض بدون بهره. با بهره‌گیری این راهبردهای شش‌گانه است كه تحقّق نظامِ پولی هماهنگ با احکام و مبانی نظری پول از دیدگاه اسلام امکان‌پذیر خواهد شد.