هایدگر و مسیحیت

هایدگر و مسیحیت اثری از جان مک‌کواری الاهیات‌دان و فیلسوف اسکاتلندی است که در سال ۱۹۶۰ کتاب مشهور هایدگر، وجود و زمان را با اطلاع او و با همکاری ادوارد رابینسون به انگلیسی ترجمه و منتشر کرد. مک‌کواری در کتاب حاضر تصویری کلی از اندیشه و فلسفۀ هایدگر به ویژه در نسبت با الاهیات و دین ارائه داده، و مسئلۀ ترجمۀ آثار هایدگر، نزدیکی فلسفۀ او به عرفان شرق و غرب، و ارتباطش با حزب ناسیونال سوسیالیسم را بررسی کرده است. مک‌کواری در این اثر، کتابی به شیوۀ معرفی‌های معمولی از کار درنیاورده، بلکه در پی این بوده که ریشه‌های الاهیاتی فلسفۀ هایدگر و جایگاه زمان در دنیای فکری او را به دقت بررسی کند، و مفهوم زمانمندی و امر سکولار را بکاود. کتاب خالی از نقد هایدگر نیست و مثلاً از باب اخلاقی او را نقد کرده است. زندگی و زمانه و آثار هایدگر، جایگاه و معنای وجود و زمان در اندیشۀ هایدگر، ریشه‌های الاهیاتی فلسفۀ هایدگر، معنا و منزلت زبان، شعر و متافیزیک در نزد هایدگر، از جمله فصل‌ها و عنوان‌های اصلی کتاب است. جان مک‌کواری (۱۹۱۹-۲۰۰۷)، الاهیات‌دان و فیلسوف اسکاتلندی، صاحب چندین دکترای افتخاری در الاهیات و ادبیات از دانشگاه‌های انگلستان و عضو آکادمی بریتانیا بود. او مابین سال‌های۱۹۸۳- ۱۹۸۴ سخنران مجموعۀ پرافتخار گیفورد بود که حاصل آن کتاب در جست‌وجوی الوهیت شد. در جست‌وجوی الوهیت و در جست‌وجوی انسانیت، که به همین قلم ترجمه و منتشر خواهد شد، از جمله آثار درخشان این اندیشمند خوش‌قلم است. مک‌کواری یکی از چهره‌های بارز در شرح و تفسیر فلسفۀ هایدگر است که کتاب وجود و زمان او را در سال ۱۹۶۲ با همکاری ادوارد رابینسون به انگلیسی ترجمه و منتشر کرد. چنان‌که خود می‌گوید، هایدگر به آن‌ها توصیه کرده بود که اگر به مشکلی در کار ترجمه برخوردند، با دکتر هانا آرنت، شاگرد برجستۀ هایدگر، مشورت کنند. بعد از چاپ ترجمه و استقبال گسترده از آن، هایدگر طی نامه‌ای به ناشر، از مک‌کواری و همکار او در ترجمه تشکر و قدردانی کرد. مک‌کواری در هایدگر و مسیحیت اطلاعات جالبی در این زمینه و برخی دیگر از تجربه‌های شخصی خود به دست می‌دهد. مک‌کواری از متخصصان الاهیات بولتمان، الاهیات‌دان معروف و از پرآوازه‌ترین انجیل‌پژوهان قرن بیستم هم بود. کتاب مبانی الاهیات مسیحی، چیره‌دستی و تبحّر مک‌کواری در زمینۀ الاهیات و اندیشۀ مدرن را به‌خوبی نشان می‌دهد. او برخلاف برخی مدافعه‌گران و الاهیات‌دان‌هایی که در افسون جزم‌گرایی و تندروی فکری غوطه می‌خورند، بیمی نداشت که از همۀ نحله‌ها و جریان‌های اندیشه در کار خود استفاده کند. کتاب‌های او به‌ویژه مبانی الاهیات مسیحی، در جست‌وجوی الوهیت و در جست‌وجوی انسانیت گواه بر این نکته‌اند. اگزیستانسیالیسم، مارتین هایدگر، و تفکر دینی در قرن بیستم هم از کتاب‌های پر اقبال او هستند که به فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند. هایدگر و مسیحیت حاصل سخنرانی‌های مک‌کواری به دعوت گروه الاهیات دانشگاه آکسفورد است که در سال‌های ۱۹۹۳-۱۹۹۴ ایراد شد. یکی از محورهای اصلی این سخنرانی‌ها، بررسی مفهوم و جایگاه زمان در عصر حاضر و تأثیر آن بر دین از جمله مسیحیت بود. مک‌کواری در پیش‌گفتار خود به نظر الاهیات‌دان آلمانی فریدریش گوگارتِن اشاره می‌کند مبنی بر اینکه اگرچه در سده‌های پیشین، عقیده بر این بود که رویدادهای تاریخ، به تعبیری، در صحنۀ ثابت و پایداری که متافیزیک فراهم کرده بود رخ می‌دادند، اما این وضعیت اکنون بر عکس شده است. چارچوب پایدار ناپدید شده و دستگاه‌های متافیزیکی خودشان محصول تاریخ تلقی می‌شوند که با وضعیت‌های متغیر ظهور می‌کنند و عاقبت به زوال می‌انجامند. این را می‌توان «سکولاریسم» در معنای دقیق کلمه خواند، اینکه هر چیزی ویژگی‌ خود را از عصر می‌گیرد، در نتیجه سکولارسازی به سادگی به معنی تاریخی‌سازی است. مک‌کواری در ادامه می‌پرسد: پس آیا هر چیزی در نسبیت‌باوری کامل یا حتی آن نیهیلیسمی که نیچه پیش‌بینی کرده بود، فرو می‌رود؟ به تصریح او یکی از راه‌های پژوهش دربارۀ چنین پرسش‌هایی، بررسی اندیشه‌های مارتین هایدگر است که در تفکر خود، برای زمانمندی و تاریخمندی وجود انسان و هم‌چنین وجود به طور کلی، جایگاهی محوری قائل بود. من بخشی از کتاب را چند سال پیش ترجمه کرده بودم، اما به دلیل کارها و تعهدات دیگر وقفه‌ای در کار پیش آمد تا اینکه سرانجام سیر آن به انتشارات کتاب پارسه منتهی شد. در پایان باید از جناب حسن‌زاده مدیر فعال انتشارات کتاب پارسه و جناب ماه‌زاده که پیگیر کارها بوده‌اند تشکر کنم. هم‌چنین از سایر دست‌اندرکاران که در چاپ کتاب نقش داشته‌اند، از جمله خانم سمانه حسن‌زاده که بر پایۀ حروف‌چینی من، صفحه‌آرایی کتاب را انجام دادند و آراستگی اثر حاصل هنر ایشان است. امیدوارم این کتاب کوچک زمینه‌ای برای پرورش اندیشه و اخلاق در میان ما باشد. شهاب‌الدین عباسی