کتاب برگ هایی از تاریخ مناسبات روسیه و ایران نشر چشمه

کی از وظایف عمده‌ی مورخان شوروی مطالعه‌ی عمیق علمی گذشته‌ی این کشور ازجمله مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن با خلق‌های کشورهای دیگر است. این مسئله در زمان حاضر، که جاعلانِ بورژوایی تاریخ و مدافعان امپریالیسم برای برائت اعمال استعماری خود به هر نوع تحریف رویدادهای تاریخی و مناسبات سیاسی و اقتصادی کشور ما با کشورهای دیگر خاور دست می‌یازند، اهمیت زیادی دارد. نوشته‌ی حاضر به بررسی مسائلی می‌پردازد در پیوند با مناسبات سیاسی و اقتصادی و تا حدی فرهنگی میان دو کشور روسیه و ایران که از طریق ترکستان شکل گرفته بود. البته پی‌ریزی و گسترش این مناسبات به الحاق آسیای ‌میانه به روسیه مربوط می‌شود. از نیمه‌ی دوم سده‌ی نوزدهم با توسعه‌ی سرمایه‌داری تا آخرین مرحله‌ی خود، یعنی امپریالیسم، مسئله‌ی اشغال مستعمرات جدید توسط کشورهای اروپایی به عنوان بازار فروش و تهیه‌ی مواد خام شدت یافت که به مبارزه‌ی شدید آنان در بازتقسیم مستعمرات پیشین انجامید. با وجود سیاست استعماریِ روسیه‌ی تزاری در آسیای میانه و استقرار استبداد دوگانه در آن‌جا، الحاق این سرزمین به روسیه ارزشی معنوی و مترقی در سرنوشت خلق‌های آسیای میانه داشت. علاوه‌براین، به گواهی حقایق گوناگون تاریخی، این الحاق بر سرنوشت خلق‌های کشورهای هم‌جوار با آسیای میانه از جمله ایران نیز تا حدی اثر گذاشت. بعد از الحاق امارت بخارا و خانات خیوه و ترکستان روسی، راه روسیه از طریق این مناطق به نواحی شمال‌شرقی ایران باز و باعث گسترش روابط بازرگانی و اقتصادی شد. این کتاب دوره‌‌ای از سال‌های دهه‌ی ۱۸۵۰ تا ۱۹۱۴ را در بر می‌گیرد. اما نمی‌توان بدون توضیح خلاصه‌‌ای از روابط ایران با آسیای میانه در آستانه‌ی الحاق آسیای میانه به روسیه، به بازگویی دگرگونی‌های سال‌های بعد پرداخت. گفتنی است که نویسنده‌ی این کتاب عمدتاً به مسائل تاریخی و مناسبات سیاسی، بازرگانی، اقتصادی و فرهنگی‌ای پرداخته که پژوهشگران تابه‌حال آن را بررسی نکرده‌اند.