کتاب خون انار علی بن موسی ابن سعیدمغربی نشر چشمه

علی ابن موسی ابن سعید مغربی در ۱۲۱۳ میلادی در خانواده‌ای قدرتمند و اهل علم و سیاست پا به جهان می‌گذارد. اجدادش که از مغرب به آندلس آمده بودند از دیرباز حکم‌ران قلعه‌ی ابن سعید در نزدیکی غرناطه بوده‌اند. ابن سعید تحصیلات ابتدایی را نزد پدر و سپس تحت نظارت او می‌آموزد. از آغاز جوانی نیز در سفرهای دور و درازی که پدر می‌رفته در رکاب او بوده است. احتمالاً تجربه‌ی همین سفرهاست که عشق به سیروسیاحت و علاقه به جهان و جغرافیا را در او برمی‌انگیزد. ابن سعید یکی از پُرکارترین چهره‌های فرهنگ اسلامی است که با استناد به دایرة‌المعارف اسلامی بیش از چهل کتاب ارزشمند در زمینه‌های تاریخ، جغرافیا، جهانگردی، شعر و تذکره‌نویسی از خود به یادگار نهاده است. او نخستین و شاید تنها تذکره‌نویسی در جهان اسلام باشد که هنگام شرح احوال شاعرانْ اخبار مهم و اطلاعات دقیق و سودمندی از تاریخ و جغرافیای محل سکونت هر شاعر نیز ارایه داده است. مهم‌ترین اثر او به پایان بردن کتاب پانزده‌جلدی المغرب فی حالی المغرب است که به‌اختصار آن را کتاب المغرب نیز می‌نامند و گاهی تذکره‌نویسان به‌اشتباه نگارش کل این اثر را به او نسبت داده‌اند. داستان اما از این قرار است که تحریر المغرب صد و پانزده سال طول کشیده و دست‌کم شش نویسنده در ادوار مختلف روی آن کار کرده‌اند. نخستین مؤلف این کتاب ابوعبدالله محمد بن ابراهیم الحجاری بوده که به سفارش جد بزرگ ابن سعید (عبدالملک بن سعید) به تألیف آن پرداخته است. از قراری در آغاز کار تذکره‌ای بوده است در احوال ادیبان و شعرای آندلس. پس از آن عبدالملک ادامه‌ی کار را به دو پسرش، احمد و محمد می‌سپرد با سفارش گسترش موضوعی کتاب و اختصاص دادن بخشی به هنرهای دیگر و مناطق بیشتر. کارِ به پایان بردن این کتاب نهایتاً به پدر ابن سعید و سپس به ابن سعید می‌رسد که او در ترمیم و تکمیل آن سنگِ تمام می‌گذارد تا حدی که با استانداردهای امروزه می‌توان گفت این کتاب به یک دایرة‌المعارف کوچک نزدیک‌تر است تا یک تذکره‌ی معمول و متعارف. ابن سعید پس از پایان بردن المغرب در ۱۲۴۳ میلادی طی اقامت طولانی‌اش در قاهره به این فکر می‌افتد که بخش مربوط به شعرای آندلس را که انگیزه‌ی اصلی و سرآغاز این اثر حجیم بوده است استخراج کرده و به صورت کتابی مستقل منتشر کند. به‌خصوص که پس از گذشت چندین دهه از آغاز تحریر شاعران تراز اولی پا به عرصه گذاشته بودند که نمونه‌هایی از اشعار آن‌ها و از جمله شعر خودش نیز باید در تحریر جدیدی وارد مجموعه می‌شده است. سرانجام کتاب کوچک اما پُرمحتوایی تدوین می‌شود که عنوان رایات‌المبارزین و غایات‌الممیزین را بر آن می‌نهد. کتاب دیگری که ابن سعید به توصیه‌ی پدرش و در تکمیل کتاب المغرب به نگارش آن پرداخت المشرق فی حالی المشرق است که اطلاعات تاریخی و به‌ویژه جغرافیایی آن به بخش‌های دیگرش می‌چربد. این اثر شامل هشت کتاب است و از شبه‌جزیره‌ی عربستان تا هند و سند را در برمی‌گیرد. حاج‌خلیفه از این اثر به عنوان المشرق فی حلی اهل المشرق یاد کرده که شامل شصت مجلد بوده است.