کتاب تیاتر کمدی و عروس ایرانی نشر قطره

دیمی‌ترین سند حضور زنان در تئاتر، راجع به قراردادی است که به تاریخ دهم اکتبر ۱۵۶۴ در دفتر اسناد پاپ‌نشین رم به ثبت رسیده است. این اولین اشاره‌ی روشن به حضور زنان در تئاتر است. طرف قرارداد زنی است به نام «لوکرتزیا دی سِینا» که توسط یک کمپانی تئاتری برای اجرا در کارناوال سالانه‌ی ونیز استخدام شده است. این قرارداد خواندن، رقصیدن و نواختن سازهای متعدد ـ مثل تیمبورلاـ را ازجمله ویژگی‌های این بازیگر زن برمی‌شمرد. حضور زنان در کمدیا دلارته تا اواسط قرن شانزدهم رشد چشمگیری داشت، تا آن‌جا که یک‌سوم بازیگران هر کمپانی را زنان تشکیل می‌دادند. کمپانی‌های تئاتری کمدیا دلارته اغلب ده بازیگر داشت که دست‌کم دو تن از آن‌ها زن بودند. کمدیا دلارته پیش از آن‌که به این نام در تاریخ تئاتر به ثبت برسد، بیش‌تر در اروپا و گه‌گاه در خود ایتالیا نام‌های دیگری را هم یدک می‌کشیده است. تا سال‌ها اروپاییان کمدیا دلارته را با نام «کمدی ایتالیایی» یا «کمدی زانّی» می‌شناختند. در قرن شانزدهم فرانسوی‌ها به دلیل همسایگی و رفت و آمد کمپانی‌های سیار، کمدیا دلارته را می‌شناختند. مولیر از نزدیک کمدیا دلارته را دیده است و حتی شکسپیر از طریق دوست و رقیبش بن جانسون، کمدیا دلارته را به‌خوبی می‌شناخته و خود بن جانسون که اصلن «ولپن» را بر اساس روایت‌های کمدیا دلارته‌ای و جغرافیای فرهنگی ونیز نوشته است. بعد از رنسانس و انقلاب اومانیستی، سرمایه‌داران و هنردوستان پولدار بیش‌تر از پیش هنرمندان را زیر پروبال می‌گرفتند.