کتاب مدیریت اسلامی در پرتو نهج‌البلاغه‎
دانش فنی و یافته‌های علمی مدیریت - جلد چهارم

مقدمه: دانش فنی و یافته‎های علمی مدیریت

دانش فنی، فن‎کاوی و فن‎شناسی، تابع کاربست علم و بازتاب یافته‎های پژوهش‎های علمی جدید در ابزارها، روش‎ها، رویه‎ها و فراگردهاست. همه روزه، مسائل جدید و راهکارهای جدید حل مساله در عرصه واقعی زندگی مطرح می‎شوند و آدمیان را به خود مشغول می‎دارند. در این احوال، "آنچه فقها و دانشمندان علوم دینی بدان می‎پردازند، تحلیل مسائل و حوادث جدید و تعریف آنها در قالب‎های اخلاقی و دینی است؛ به‎طوری که به مردم کمک کنند تا حوادث روزمره، اصالت‎های اخلاقی حیات آنان را تحت‎الشعاع خود قرار ندهند" و "آنچه دانشمندان علوم فنی بدان می‎پردازند، توسعه نظریه‎ها و ارائه راه‎حل‎هایی جدید برای مدیریت پدیده‎های در حال ظهور است؛ به‎گونه‎ای که حیات جوامع انسانی در برابر مخاطرات جدید، در معرض تهدید قرار نگیرند"؛ یعنی فقها و دانشمندان علوم دینی، بدین مهم می‎پردازند که چگونه می‎توان نظریه‎ها، راه‎حل‎ها و مظاهر دانش فنی جدید را در عرصه‎های گوناگون حیات انسانی به‎کار گرفت، بدون آنکه "هویت جامعه انسانی" در معرض استحاله و فروپاشی قرار گیرد و دانشمندان علوم فنی بدین می‎پردازند که چگونه می‎توان این پدیده‎ها را مهار کرد تا "موجودیت جامعه انسانی" تهدید نشود!
بنابراین، شایسته است که مباحث بخش حاضر در پرتو این سوالات رصد شوند:
الف) چگونه می‎توان نظریه‎ها و اکتشافات علمی جدید را در حریم واقعی جامعه به‎کار گرفت؟
ب) چگونه می‎توان ابزارها و روش‎های فنی جدید را در جریان واقعی زندگی، مورد استفاده قرار داد؟

اقْرَاْ وَرَبُّک الاَکرَمُ، الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الاِنسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ (قرآن کریم، علق، ۵-۳).
بخوان که پروردگارت از هر کریمی کریم‎تر است؛ همو که به‎وسیله قلم آموزش داد و به انسان چیزهایی را آموخت که نمی‎دانست (ر.ک. المیزان، ج ۲۰، ۵۴۵).
اِنَّ رَبَّکمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالاَرْضَ فِی سِتَّهِ اَیامٍ ثُمَّ استَوَی عَلَی الْعَرْشِ یدَبِّرُ الاَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ اِلاَّ مِن بَعْدِ اِذْنِهِ ذَلِکمُ اللّهُ رَبُّکمْ فَاعْبُدُوهُ اَفَلاَ تَذَکرُونَ (قرآن کریم، یونس، ۳)
همانا پروردگارتان خدایی است که آسمان‎ها و زمین را در شش روز و دوران آفرید. سپس بر عرش استیلاء یافت (به تدبیر امور پرداخت). کار جهان را تدبیر و سامان‎دهی می‎کند. هیچ شفاعت‎کننده‎ای مگر به اذن او نیست. این است خداوندی که پروردگار شماست؛ پس او را بپرستید؛ آیا به یاد نمی‎آورید؟ (ر.ک. تفسیر نور، ج ۵، ۱۷۸).

فصل اول: نظریه‎ها و اکتشافات علمی مدیریت

اعتبار نظریه‎های علمی و فلسفی

نظریه‎های علمی و فلسفی، حاصل مجاهدت و تلاش دانشمندان برای پاسخ به سوالات بنیادین مطرح‎شده در قلمرو معرفت و دانش‎اند. درواقع هر نظریه خوب، گنجینه‎ای از تحلیل‎ها و تجربه‎ها را در بر دارد؛ تحلیل‎ها و تجربه‎هایی که یا در ساحت خردورزی و تعقل یا در عرصه عمل و مجاهده یا در صحنه رصد و مشاهده به‎دست آمده‎اند. به این تعبیر، نظریه‎های امروز، عصاره تحلیل‎ها و استدلال‎ها و تجربه‎های عمل و اقدام در گذشته‎اند؛ عصاره‎ای که می‎توان آن را به اقتضای شرایط، به‎کار گرفت.
راستی، هیچ کس نمی‎تواند در یک رودخانه، دو بار شنا کند! پس هیچ نظریه‎ای پس از کشف، کارآمد و اثربخش نخواهد ماند؛ پس مدیر باید نظریه‎پرداز باشد تا بتواند در صحنه عمل و به اقتضای شرایط، نظریه بدهد؛ نظریه‎ای که معمولاً پس از اولین کاربست، به موزه نظریه‎ها در کتاب‎های درسی می‎پیوندد؛ پس این سوال در ذهن نقش می‎بندد که "نظریه‎هایی با این سرگذشت و با این همه نقص، تا چه حد قابل اعتمادند؟"
بنابراین شایسته است که مباحث فصل حاضر در پرتو این سوالات مطالعه شوند:
الف) اعتبار نظریه‎های علمی تا چه حد است؟
ب) فراگرد خردمندانه نظریه‎پردازی چه ویژگی‎هایی دارد؟
ج) نظریه‎های پرداخته شده، تا چه حد قابل اعتمادند؟