کتاب مدیریت اسلامی در پرتو نهج‌البلاغه
چالش اطمینان و اضطرار- جلد سوم

«بِسمِ الله ِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعالَمِین. (قرآن کریم، فاتحه، ۱ و ۲)؛ به نام خدایی که هم رحمت عام دارد و هم رحمت خاص نیکان، ستایش مر او راست که مالک و پرورنده همه عوالم است» (ر.ک. ترجمه المیزان، ج ۱، ۲۴)

«وَلِلهِ الْعِزَّهُ وَلِرَسولِهِ وَلِلْموْمِنِینَ. (قرآن کریم، منافقون، ۸)؛ حال آنکه عزت مخصوص خدا و رسول او و اهل ایمان است» (ترجمه المیزان، ج ۱۹، ۴۶۹).

مدیریت اسلامی آنگاه تحقق می‎یابد که کارآمدی خود را در عرصه عمل و اقدام آشکار سازد؛ عرصه‎هایی که امکان آزمون دیدگاه‎ها، آراء و اندیشه‎ها را فراهم می‎سازند. در این عرصه‎ها می‎توان دستورالعمل‎ها و آیین‎نامه‎ها را محک زد و منشورهای حکومتی را اجرا نمود.
فرازهایی از نهج‎البلاغه را می‎توان ماخذ حکومت‎نامه یا منشور حکومت امام علی محسوب کرد؛ منشورهایی که بر شیوه‎های عمل و اقدام در عرصه‎های گوناگون اقتصاد، سیاست، فرهنگ و سیستم اداری و حکمرانی، در قالب خرده‎سیستم‎های قانون‎گذاری، اجرایی و قضایی دلالت دارند. این منشورها، هرچند از متن کلام معصوم«علیهم‎السلام» برمی‎آیند، ولی حاوی برداشت‎های ما از کلام معصومانند. از این رو، باید آزموده شوند تا به‎تدریج امکان نیل به مبانی اصیل آرای اطمینان‎بخش معصومان «علیهم‎السلام» فراهم آید.
بنابراین، ضمن باور به اینکه اسلام، دین کامل خداوند است و کتاب بی‎مثال خداوند متعال، ناظر بر بیان احکام همه چیز است و مصادیق و دلالت‎های این احکام، در پرتو روایات چهارده معصوم «علیهم‎السلام» فهم می‎شوند، مسلمانان موظف به اجتهاد در دین‎اند؛ به‎گونه‎ای که حاصل تلاش آنها نزدیک شدن به فهم سالم از دین در پرتو قرآن و سنت باشد. دینی که اگرچه خود کامل است، اما فهم کامل مردم از آن، به‎تدریج حاصل می‎آید و باید در معرض آزمون قرار گیرد تا برای هر یک از مسائل روز، حکمی ارائه نمایند؛ به‎گونه‎ای که اضطرارها را در پرتو احکام اولیه و با تولید خردمندانه احکام ثانویه، مهار و مدیریت نمایند. این مهم، لازمه ایجاد و توسعه سازمان مطمئن و قابل اعتماد است.
شایسته است که مباحث بخش حاضر در پرتو این سوالات رصد شوند:
الف) منظور از احکام اولیه دال بر مدیریت اسلامی چیست؟
ب) منظور از احکام ثانویه برای راهگشایی و راه‎یابی در مسیر توسعه مدیریت اسلامی چیست؟