کتاب زندان شیشه‌ای اثر محمد منشی زاده نشر پارسیان البرز

ساده عبور نکنید! وقتی تجربه کمتری در مطالعه داشتم؛ خواندن قسمت مقدمه را وقت تلف کردن می‌دانستم. به نظرم می‌آمد؛ نویسنده حرفش را از فصل اوّل شروع می‌کند؛ نه از مقدمه. اما بعدها فهمیدم؛ شور و اشتیاق یک نویسندۀ واقعی را از مقدمه‌اش می‌توان احساس کرد.

سایت‌ها و نرم‌افزارهای اینترنتی که از آنها استفاده می‌کنیم؛ روزبه‌روز هوشمندتر می‌شوند. آنها ما را می‌شناسند و هر روز بیشتر متناسب با نیازهای ما می‌شوند. به بیان دیگر، آن‌ها اطّلاعات را شخصی‌سازی می‌کنند. شخصی‌سازی شاید در ابتدا بی‌ضرر و حتی مفید به نظر برسد؛ اما زیاده‌روی در این روند، به فاجعه‌ای اطّلاعاتی در اینترنت منجر خواهد شد. این کتاب دربارۀ همین موضوع است.

شرکت‌های اینترنتی، مانند گوگل یا فیس‌بوک که در واقع ما در ایران بیشتر با قسمت یوتیوب و اینستاگرام آنها آشنا هستیم؛ بخشی بسیار کوچک‌تر از دنیای حقیقی را به ما نمایش می‌دهند و بی‌سروصدا ما را در دایرۀ آشنا و امن خودمان محبوس می‌کنند. هدف آنها این است که ما بیشترین لذّت را از تجربه حضور در فضای مجازی ببریم. اگر حضور ما خوشایند باشد؛ حتماً به دنیای دیجیتال و تجربۀ قبلی برمی‌گردیم و تعامل بیشتری هم خواهیم داشت. پس برای حتی چند دقیقه بیشتر ماندن در فضای مجازی و درآمد بیشتر از حضور ما، با تمام قدرت به این کار ادامه می‌دهند؛ بدون درنظرگرفتن عواقب آن.

اگر از ما بپرسند: «کدام زندان است که هیچ‌کس نمی‌تواند از آن فرار کند؟» تصویری از یک زندان با دیوارهای بسیار بلند و سیم‌خاردارهای فراوان را تجسّم می‌کنیم که وسط یک جزیرۀ دورافتاده با صخره‌های بسیار بلند قرار دارد؛ اما به نظر من خطرناک‌ترین زندان، همان زندانی است که دیوارهای بلند و نرده‌های فلزی ندارد؛ اما توان فرار از آن را هم نداریم. زندانی که ذهن ما را در خودش اسیر می‌کند و ما سرخوش از لذت‌هایی که واقعی نیستند؛ تا ابد در آن زندان ساختگی باقی می‌مانیم. مانند پرنده‌ای می‌شویم که انگار پرواز را فراموش کرده باشد. به آسمان نگاه می‌کنیم؛ اما نمی‌فهمیم چه ارتباطی با ما دارد.

شما نیمی از زندگی‌تان و شاید بیشتر از آن را در فضای مجازی سپری می‌کنید؛ اما ادعا می‌کنم دقیقاً نمی‌دانید که این فضا چگونه عمل می‌کند و اطّلاعات چطور به شما نشان داده می‌شود. اینترنت حتی برای من هم که سال‌های زیادی را به شناخت رسانه‌ها و فضای مجازی گذرانده‌ام؛ هر روز یک تازگی و شگفتی به همراه دارد.

کتاب «زندان شیشه‌ای» نشان می‌دهد که چگونه شخصی‌سازی اطّلاعات، هوشمندترین و خطرناک‌ترین فیلترینگی را که به عمرتان دیده‌اید را به وجود آورده است. در این فیلترینگ، هر انسان آنلاین، یک مدل فیلترینگ مجزّا و ویژه برای خودش دارد که نمی‌تواند از فیلترشکن‌های عمومی برای شکستن آن استفاده کند. ضمناً یک سیستم بسیار زنده و هوشمند است که خودش را با زمان و مکان و شرایط متفاوت تغییر می‌دهد. چون بر مبنای مغز ما و رفتار اجتماعی طراحی شده، کمتر متوجّه فعال‌بودن و تأثیر آن می‌شویم و بدتر از همه، از رفتار خودمان برای فیلترکردن دنیای خودمان استفاده می‌کند. دورزدن این فیلترینگ بسیار سخت است؛ اما این کتاب دقیقاً دربارۀ همین موضوع است؛ شکستن زندان شیشه‌ای.

این کتاب نشان می‌دهد که دنیایی که می‌شناسیم؛ توسط الگوریتم‌هایی شکل می‌گیرد که هدف اصلی‌شان افزایش پیش‌بینی‌پذیری واکنش‌های ماست. در جهان امروز، قدرت واقعی در دست افرادی است که می‌توانند رفتار دیگران را پیش‌بینی کنند. اگر نحوه خرید، اعتراض‌کردن، رأی‌دادن و تصمیم‌گیری‌های شما قابل‌پیش‌بینی باشد؛ قابل‌تغییر به سود صاحبان قدرت هم خواهد بود.