کتاب دولت‌های ترک- ایرانی نشر گروه انتشاراتی ققنوس

ترکان مجموعه‌ای از اقوام و قبایل کوچنده در شمال چین بودند که از اواخر دورهٔ ساسانی به مرزهای شمال‌شرقی ایران‌زمین رسیدند. کوشش قبیله‌های ترک برای نفوذ به ایران در دورهٔ ساسانی و چهار سدهٔ نخست اسلامی ناکام ماند، ولی در پی فتوحات عرب‌ها در فرارودان (ماوراءالنهر) موجی از قبایل ترک به قلمرو خلافت سرازیر شدند که برخی از اعضای آن به خدمت نظامی خلفای عباسی و امیران ایرانی درآمدند، آن‌ها که در تاریخ ایران به غلامان معروف‌اند گاه به مقام‌های مهمی در این دولت‌ها دست یافتند.

دولت غزنوی، نخستین دولت بزرگ ترکان در ایران، را یکی از همین غلامان پایه‌گذاری کرد. فرمانروایان غزنوی با وجود تبار ترکی، پشتیبان زبان و فرهنگ ایرانی بودند و همچون سدی استوار در برابر نفوذ قبیله‌های کوچ‌نشین ترک عمل کردند، تا آن‌که یکی از این قبیله‌های ترک که با نام سلجوقیان شناخته می‌شوند در سال ۴۲۶ ﻫ.ق وارد خراسان شدند و با شکست دادن سلطان مسعود غزنوی در نبرد دندانقان سد ورود کوچ‌نشینان به ایران را در هم شکستند.

آمدن سلجوقیان در آغاز فاجعه‌ای هولناک برای اقتصاد و امنیت خراسان بود، ولی سلطان‌های ترک خیلی زود به اهمیت ثبات سیاسی و رونق اقتصادی پی بردند و در این راه کوشیدند. آنان ادارهٔ قلمرو خود را به وزیران و دیوانیان ایرانی سپردند و ساختاری شکل گرفت که در آن سلطان ترک و وزیر ایرانی با همکاری هم کشور را اداره می‌کردند، به همین دلیل است که دولت‌های غزنوی، سلجوقی و خوارزمشاهی را می‌توان دولت‌های ترک‌‌ـ ایرانی نامید.

از شگفتی‌های تاریخ این‌که برآمدن دولت‌های ترک‌ـ ایرانی را می‌توان موهبتی فرهنگی برای ایران‌زمین دانست، زیرا سلطان‌ها و سلطان‌زادگان ترک خیلی زود شیفتهٔ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی و در نتیجه بزرگ‌ترین پشتیبانان هویت ایرانی شدند. آنان زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را به همهٔ سرزمین‌هایی که تصرف کردند بردند، به گونه‌ای که در سده‌های پنجم و ششم هجری زبان فارسی مهم‌ترین زبان ادبی سرزمین‌های پهناوری از لاهور در شمال هند تا قونیه در مرکز آناتولی شد.

کتابی که پیش روی شماست ششمین عنوان از «مجموعهٔ تاریخ ایران‌زمین» است که به معرفی تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران‌زمین در دورهٔ فرمانروایی دولت‌های ترک‌ـ ایرانی می‌پردازد. در این کتاب چگونگی پیدایش این دولت‌ها، نقش ایرانیان در ادارهٔ آن‌ها و تأثیری را که در فرهنگ و تمدن ایران گذاشتند بررسی می‌کنیم.