کتاب لیبرالیسم و منتقدان آن نشر انتشارات علمی و فرهنگی

لیبرالیسم در انگلستان سدۀ هجدهم، به صورت مکتبی فکری و جنبشی سیاسی پدیدار شد. در عرصۀ فلسفه، فلسفۀ سیاسی، اقتصاد و سیاست دستاوردهای مهمی بر جای نهاد. در زمینۀ اقتصادی خواهان آزادی دادوستد و کسب‌وکار شد و با این مطالبه، مبارزه‌ای بی‌امان را با قیدوبندهای صنفی‌فئودالی قرون‌وسطایی و استبدادهای سلطنتی آغاز کرد و به ثمر رسانید. در این بُعد، لیبرالیسم به ‌نوعی رادیکالیسم اصیل نزدیک می‌شد که خواهان ایجاد طرحی نو در جهان بود.

در بعد سیاسی، لیبرال‌ها چند خواسته داشتند: آزادی فردی، آزادی بیان، آزادی اجتماعات و انجمن‌ها، آزادی احزاب و عقیده‌ها، مدارا با مخالفان سیاسی، برابری و استقلال فرد در برابر نهادهای قدرتمند حزبی و اتحادیه‌ای و حتی دولت. آنان مبارزه‌ای را با حکومت‌های خودکامۀ پادشاهی به راه انداختند. در زمینۀ فلسفه هم با حفظ میراث فردگرایی، به تحلیل نتایج و لوازمات فردگرایی در حوزه‌های هستی‌شناسی و فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ سیاسی پرداختند. خلاصه اینکه جنبش، جنبش بورژوازی و طبقۀ متوسط انگلستان بود که به تدریج به دیگر نقاط جهان سرایت نمود.

لیبرالیسم در اروپای غربی و امریکای شمالی، به تدریج جاذبۀ خود را از دست داد؛ چراکه با کسب آزادی‌های مورد مطالبه، علت وجودی جنبش از میان رفت و به همین دلیل در جهان معاصر، لیبرالیسم تنها در مناطقی، از جاذبۀ چشمگیری برخوردار است که حکومت‌های فراگیر یا خودکامه منکر آزادی‌های اساسی فردی می‌شوند. اما با انحطاط لیبرالیسم، آرمان‌های اجتماعی و سیاسی آن از میان نرفت و در نظام‌های آموزشی، بهداشتی، خدماتی و نیز در حزب‌های سیاسی محافظه‌کار، سوسیالیستی یا کمونیستی تبلور پیدا کرد. احزاب محافظه‌کار با پاسداری از آزادی‌های فردی مهم‌ترین میراث لیبرالیسم را گرامی داشتند. سوسیالیست‌ها با قراردادن برابری و عدالت اجتماعی در سرلوحۀ برنامه‌های خویش، به این یادگار لیبرال‌های سدۀ هفدهم و هجدهم وفادار ماندند. رادیکال‌ها و انقلابی‌ها نیز در پیروی از آرمان انقلابی و تغییر وضع موجود به سنت لیبرال‌های اولیه عمل کردند. بدین ترتیب، لیبرالیسم بااینکه عملاً تکه‌پاره شده، از میان نرفته است. در اروپای غربی و امریکای شمالی، حزب لیبرال به هر نامی که باشد، آرای طیف‌های گوناگون جامعه را از هر لایه و طبقه که باشند، لیکن در حدی محدود، مثلاً ۱۰تا۱۵درصد، کسب می‌کند. این نشان‌دهندۀ آن است که حتی در دمکراسی‌های غربی هم با آنکه لیبرالیسم علت وجودی‌اش را از دست داده است، هنوز از پایگاهی، گرچه نه‌چندان گسترده، برخوردار است.

-از متن کتاب-