کتاب جهان مکتوب نشر بیدگل

اسکندر مقدونی را به این دلیل «کبیر» می‌خوانند که موفق شد دولت‌شهرهای باشکوه یونانی را زیر‌ پرچمی واحد متحد کند، بر هر سرزمینی که بین یونان و مصر قرار داشت تسلط یابد، بر ارتش نیرومند پارس پیروز شود و در کمتر از سیزده سال امپراتوری‌ای برپا کند که مرزهایش تا هندوستان کشیده شده بود. از آن زمان این پرسش ذهن افراد بسیاری را به خود مشغول کرده که چگونه حاکم یک حکومت کوچک یونانی توانست به چنین موفقیت‌های عظیمی دست پیدا کند. اما سؤال دیگری هست که برای من جالب‌تر است و آن اینکه چرا اصلاً اسکندر می‌خواست آسیا را تسخیر کند. هنگام بررسی این پرسش متوجه شدم که تمرکزم را بر سه شیء خاص گذاشته‌ام که او در طول لشکرکشی‌های نظامی‌اش با خود حمل می‌کرد و هر شب آنها را زیر بالشش قرار می‌داد ـ سه شیئی که یک جمع‌بندی کلی از نگرش او در‌‌خصوص لشکر‌کشی‌هایش به دست می‌دهند. نخستین آنها یک خنجر بود. در‌‌کنار خنجر جعبه‌ای بود که درون آن ارزشمند‌ترین شیء اسکندر قرار داشت: نسخه‌ای از متن مورد‌علاقۀ او یعنی ایلیاد. او چطور این سه شیء را به‌‌دست‌‌آورده‌‌بود و هریک از آنها چه اهمیتی برایش داشتند؟ اینکه اسکندر خنجری زیر سرش می‌گذاشت به این خاطر‌ بود که نمی‌خواست به سرنوشت پدرش دچار شود و در خواب به قتل برسد. جعبه غنیمتی بود که از داریوش، همتای پارسی‌اش، به چنگ آورده بود. و دلیل اینکه نسخه‌ای از ایلیاد را با خود به آسیا برد این بود که همواره لشکر‌کشی‌ها و زندگی خود را از دریچۀ این کتاب می‌نگریست ـ متنی بنیادین که ذهن شاهزاده‌‌ای را که در سودای جهان‌گشایی بود تسخیر کرده بود. حماسۀ هومر برای نسل‌های متعددی از یونانیان متنی بنیادین بود. برای اسکندر این کتاب تقریباً جایگاه یک متن مقدس را داشت و به همین سبب بود که آن را در لشکر‌کشی‌ها همراه خود می‌برد. این همان کاری است که متن‌ها، به‌ویژه‌ متن‌های بنیادین، انجام می‌دهند: آنها شیوۀ نگریستن ما به جهان را تغییر می‌دهند و نیز شیوۀ تأثیرگذاری ما بر روی جهان را. در‌‌مورد اسکندر هم این نکته صادق بود. او ترغیب شده بود که نه‌تنها این متن را بخواند و بررسی کند، بلکه آن را دوباره اجرا کند. اسکندر در مقام خواننده خود را در داستان قرار می‌داد و زندگی و خط سیر خود را در پرتو آشیلِ هومر تماشا می‌کرد. اسکندر کبیر به‌عنوان حکمرانی بزرگ و فوق‌‌العاده شهرت دارد و این‌طور که پیداست بسیار هم اهل مطالعه بوده.