کتاب تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی اثر مجید معارف نشر انتشارات کویر

بر هیچ مسلمان آگاه و علاقه‌مندی پوشیده نیست که پس از قرآن کریم اوّلین مرجع مهم و معتبر در شناخت احکام و عقاید اسلامی، سنت و روایات معصومان علیهم‌السلام است. اعتبار و جاودانگی این ذخیره بزرگ حقیقتی است که خداوند منّان در آیات مختلف آن را تذکر داده و رجوع به آن را برای مسلمانان ضرورتی قطعی اعلام فرموده است. از سوی دیگر سنن و روایات پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در طی تاریخ پرفراز و نشیب خود با حوادث و نابسامانی‌های مختلفی روبه‌رو شده که این حوادث بر میزان اصالت و خلوص آن تأثیر گذاشته است. و بدون تردید استفاده مناسب از سنن و روایات موجود، جز با شناخت علمی تاریخ حدیث و تمیز موارد سره از ناسره امکان‌پذیر نخواهد بود. پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و با تصویب گرایش علوم قرآن و حدیث در رشته الهیات و معارف اسلامی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، ضرورت پرداختن به پژوهش‌های قرآنی و حدیثی آن هم به شیوه‌های تحقیقاتی جدید، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گردید و این امر در شرایطی صورت گرفت که در بسیاری از درس‌های این گرایش، کتاب‌های مصوّب درسی وجود نداشته و تنها برخی از منابع اصلی و مرجع، در دسترس علاقه‌مندان و صاحب‌نظران قرار داشت. تاریخ حدیث ازجمله عناوینی است که در برنامه درسی دوره‌های کارشناسی و کارشناسی‌ارشد به عنوان یک واحد درسی به تصویب رسیده لکن به دلیل نبودن یک متن جامع و منسجم درسی، درس مذکور غالبا از سوی اساتید محترم به‌گونه‌های متفاوت مورد بحث و تدریس قرار می‌گیرد. در راستای این نیاز آموزشی، اینجانب در سال‌های اخیر به مطالعات مستمری درباب تاریخ حدیث روی آوردم که حاصل بخشی از این مطالعات در قالب کتاب پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه تقدیم دانش‌پژوهان رشته الهیات گردیده است. اما از آن‌جا که در کتاب یادشده : اوّلا درباره تاریخ حدیث اهل سنت بحثی به میان نیامده بود، ثانیا مطالب آن کتاب منعکس‌کننده حقایق تاریخ حدیث شیعه تنها در دوره متقدمان است، علی‌رغم استقبالی که در محافل علمی از کتاب مذکور به‌عمل آمد این کتاب نتوانست نیازهای علمی و آموزشی دانشجویان علوم قرآنی و حدیث را به‌طور کامل پاسخ دهد. با توجه به مطالب ذکرشده کتاب حاضر با عنوان تاریخ عمومی حدیث طراحی و تألیف گردید و در نگارش آن تلاش به‌عمل آمد که مطالب کتاب حتی‌الامکان با سرفصل‌های مصوّب درس تاریخ حدیث هماهنگ باشد. هرچند به دلیل گستردگی مطالب و ضرورت ریشه‌یابی و تجزیه و تحلیل آن‌ها، مطالب طرح‌شده در این کتاب بسیار فراتر از عناوین مصوّب می‌باشد، ازاین‌رو اساتید محترم و مدرسان گرامی می‌توانند با صلاحدید خود مباحثی از کتاب حاضر را جهت تدریس در مقطع کارشناسی و مباحثی دیگر خاصه بحث‌های تحلیلی کتاب را ـ جهت تدریس در مقطع کارشناسی‌ارشد درنظر گیرند. کتاب حاضر از یک بخش مقدماتی شامل: کلیاتی درباره حدیث و موقعیت آن در آثار اسلامی و دو بخش مجزا به شرح زیر تشکیل شده است : بخش نخست درباب تاریخ حدیث اهل سنت تدوین‌یافته که ضمن بررسی وضعیت حدیث اهل سنت ـ یعنی سنن و روایات نبوی ـ در دوره‌های مختلف، خواننده با تلاش‌های محدثان و دانشمندان این مذهب آشنا شده و در جریان مهمترین آثار و دست‌آوردهای حدیثی آنان قرارمی‌گیرد. بخش دوّم شامل بررسی‌هایی در تاریخ حدیث شیعه است. این بخش درواقع تلخیصی از همان کتاب پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه به‌شمار رفته و نویسنده در فصل آخر این بخش، گزارشی از وضعیت حدیث شیعه در دوره متأخران را به آن افزوده است. قابل ذکر است که به دلیل اهمیت شناخت وضعیت حدیث در دوره متقدمان، در کتاب حاضر بیشترین تحقیق و بررسی به بررسی چگونگی حدیث در این دوره اختصاص یافته و در مورد تلاش‌های محدثان در دوره‌های بعد و آثار و دست‌آوردهای حدیثی آنان، جز به اجمال سخن به‌میان نیامده است. از این‌رو نویسنده کتاب ادعا نمی‌کند که مطالب طرح‌شده در این کتاب از هر جهت جامع و مانع است. هرچند که تلاش فراوانی صورت گرفته که کتاب حاضر منعکس‌کننده واقعیت‌های حدیث در هر دو مذهب و ترجمانی از تلاشها و مجاهدت‌های پیشوایان حدیثی دو مکتب ـ خاصه امامان شیعه علیهم‌السلام ـ باشد. آنچه در این قسمت لازم به ذکر است آن‌که تاریخ حدیث در دوره متأخران تاکنون کمتر مورد بحث جدی واقع‌شده و اثر دقیق و روشنی درخصوص آن در دست نمی‌باشد، لذا نویسنده کوشیده است که در این قسمت از کتاب، اطلاعات متنوع و ذیقیمتی از آثار و تلاش‌های دانشمندان را در بین شیعه و سنی، تقدیم علاقه‌مندان سازد.