کتاب وابی سابی نشر سنگ

اولین باری را که اصطلاح وابی سابی به گوشم خورد، به‌روشنی به خاطر دارم. حدود پانزده سال پیش در یک برنامه‌ی تلویزیونی زنده در ژاپن بود. در آغاز مصاحبه واقعاً عصبی و بی‌قرار بودم، اما پی بردم می‌توانم با همان ژاپنی مقدماتی‌ام پرسش‌ها را دنبال کنم و به آن‌ها پاسخ بدهم. تا این‌که مجری پرسید: «نظرتان درباره‌ی وابی سابی چیست؟» روحم هم خبر نداشت که وابی سابی چیست و برنامه زنده بود! نمی‌توانستم خیلی راحت گوشی‌ام را بیرون بیاورم و جست‌وجویش کنم. بعد از وقفه‌ا‌ی کوتاه و خجالت‌آور با مطلبی کاملاً بی‌ربط پاسخ دادم. روشن بود پرسش را نفهمیده‌ام. خجالتی که از آن تجربه احساس کردم مرا به یک ماجراجویی‌ برای مطالعه و یادگیری درباره‌ی وابی سابی و زیبایی‌شناسی ژاپنی در کل واداشت و این ماجراجویی‌ تا امروز نیز هنوز ادامه دارد. بی‌گمان وابی سابی یکی از آن چیزهای فوق‌العاده‌ای است که از مردم ژاپن آموخته‌ام و این مفهوم تأثیر نیرومندی بر این‌که در مقام یک انسان کیستم و نیز بر جهان‌بینی‌ام داشته است. از همه‌ی دوستان ژاپنی‌ام، همکارانم، نامزدم، از همه‌ی افراد تازه‌ای که به آن‌ها برمی‌خوردم، پرس‌وجو کردم: وابی سابی‌ چیست؟ نظرتان درباره‌ی وابی سابی چیست؟ وابی سابی برای شما چیست؟ پس از مدتی، متوجه شدم هیچ‌ دو پاسخی مثل هم نیستند، اما همه‌ی آن‌ها جوهره‌ی مشترکی داشتند: همه چیز در زندگی و عالمی که در آن زندگی می‌کنیم یک‌سره ناقص و ناپایدار است. مدت زیادی نگذشت که دریافتم وابی سابی چیزی بیش از یک زیبایی‌شناسی است. به زندگی مربوط می‌شود، به انسان و حتی به عالم در کل. درباره‌ی ماهیت زودگذر چیزهاست و آموختن چگونگی پذیرش این واقعیت و حتی استقبال از آن. وابی سابی بافته‌ای نامرئی است که هنر، سبک‌ زندگی، معماری، تاریخ، فلسفه، دین‌های ژاپنی وحتی شیوه‌ی تفکر، رفتار اجتماعی و ذهنیت ژاپنی‌ها‌ را به یکدیگر پیوند می‌دهد. شیوه‌ی تفکر غربی و به‌گونه‌ای ویژه‌تر مدرنیته، همه‌ی ما را به سوی این شیوه‌ی اندیشه سوق می‌دهد که تمامی کارهایی که می‌کنیم هدف غایی کاملی دارند که ما را به موفقیت و شادکامی رهنمون می‌شوند. نوبوئو سوزوکی کمک می‌کند درباره‌ی این هدف معطوف به موفقیت تأمل کنیم و نیز در این‌باره که چه‌سان زندگی‌ را در شهرهای مدرن و امروزی به سر می‌آوریم. حرف‌های او به من کمک کردند تا به خاطر بیاورم کمال اصلاً وجود خارجی ندارد؛ تنها در ساحت تخیل انسانی ما حضور دارد. (و شاید هم در ریاضیات.) وابی سابی واقعیت است. کمال وجود ندارد. پس از فرورفتن در دریای حکمت وابی سابی، نگاهم رفته رفته به ژاپن عوض شد. متوجه شدم به کاسه‌های ژاپنی همراه با شیفتگی نگاه می‌کنم و نه با بی‌تفاوتی، آن سان ‌که وقتی جوان‌ترم بودم چنین نگاهی داشتم. همچنین از باغ‌ها، شعر، سفال‌گری، گل‌آرایی و معماری ژاپنی لذت بیش‌تری می‌بردم و و بیش‌تر تحسین‌شان می‌کردم. تغییر در شیوه‌ی تفکر و طرز نگاهم فقط به این‌که چگونه‌ ژاپن و چیزهای ژاپنی را می‌بینم محدود نمی‌شد. وقتی دوباره در اروپا مشغول سفر بودم، متوجه شدم علاقه‌ی تازه‌ای به تمامی انواع هنر و همین طور به مردم پیدا کرده‌ام؛ به سبک‌های مختلف زندگی و نیز به خانواده و دوستانم با تمامی نقص‌ها و کامل نبودن‌های شگفت‌انگیزشان. همه چیز برایم ارزش تازه‌ای پیدا کرده بود. با مرور گذشته، مطلب بامزه‌ای دریافتم: لازم نبود از پاسخی که در آن برنامه‌ی تلویزیونی دادم خجالت‌زده باشم، چرا که وابی سابی را واقعاً نمی‌توان توضیح داد، پاسخ من احتمالاً «درست» بوده است. وانگهی، ایرادی ندارد اگر کامل نیستیم، ایرادی ندارد اگر مطلبی را نمی‌دانیم. (حتی اگر در تلویزیون باشد.) «وابی سابی، هنر کامل نبودن در زندگی» کندوکاوی زیباست که از مبانی وابی سابی شروع می‌کند و وارد معنای ژرف‌تر آن در تمامی ابعادش می‌شود. این کتاب مدعی عرضه‌ی توضیحی نهایی درباره‌ی فلسفه‌ی وابی سابی نیست، بلکه باعث می‌شود بخواهید دل به دریای این مفهوم بزنید و به این شکل، شیوه‌ی احساس و تفکر‌ درباره‌ی خود و جهانی را که همه در آن شریکیم، تغییر دهید. پس از خواندن این کتاب، خودم را در همه‌ی زمینه‌های زندگی روزانه‌ام نسبت به وابی سابی آگاه‌تر یافته‌ام. هنگام کار کردن و تعامل با دیگران، وقتی در طبیعت یا در شهر قدم می‌زنم و وقتی کار خاصی انجام نمی‌دهم. همچنین بیش‌تر به درد و رنجی آگاه شده‌ام که وقتی برخلاف وابی سابی زندگی می‌کنیم خودمان را دچارش می‌کنیم. وقتی پیوسته می‌کوشیم به زندگی‌مان کمال ببخشیم، از نردبان موفقیت «بالاتر» برویم، شغل «بهتری» دست‌وپا کنیم، خانه‌ی «بهتری» بخریم، روال‌های روزانه‌ی «بهتری» داشته باشیم و در همه چیز «بهتر» باشیم. در جهان امروزی، ما آلوده‌ی افکاری مانند این‌ها شده‌ایم. «شانس انجام فلان کار را از دست دادم»، «به‌اندازه‌ی کافی موفق نیستم»، «هیچ گاه به‌خوبی ... نخواهم بود» و به این ترتیب خودمان را متقاعد می‌کنیم بی‌عرضه و بی‌ارزشیم. ولی نباید چنین کنیم. ما موجودات زیبایی هستیم که ارزش‌های مدرن، اهداف و انتظارات‌مان را کژوکوژ ساخته‌اند. چرا هدف ما همگی باید زندگی کامل و بی‌عیب و نقصی باشد که حتی وجود خارجی ندارد؟ وابی سابی به این مربوط می‌شود که یاد بگیریم هر چه هستیم و هر چه در همین لحظه داریم هیچ ایرادی ندارد. وابی سابی به معنی سلب مسئولیت‌ از ما برای تلاش به منظور پیشرفت و احساس زنده بودن نیست. به این معناست که وقتی متوجه شدیم با لحظه‌ی کنونی‌مان مشکلی نداریم، هر روز به جلو حرکت ‌کنیم. گام به گام، نه با این هدف که به کمال دست یابیم، بلکه با این هدف که به بهترین نسخه‌ی خودمان تبدیل شویم. کشف کنیم‌ جوهره‌ی واقعی یا ایکیگای‌مان چیست. این ایده که برای پیش رفتن و برای بهترشدن باید خودمان را از چنگال انتظارات‌ غیرواقع‌بینانه رها کنیم یکی از مطالب نغز فراوانی است که در صفحات این کتاب پیدا خواهید کرد. بدون شک آگاهی‌ام درباره‌ی وابی سابی اکنون نسبت به زمانی‌که حدود پانزده سال پیش برای نخستین‌بار این اصطلاح را شنیدم بیش‌تر شده است. اما همچنین می‌توانم بگویم هر چه بیش‌تر درباره‌ی وابی سابی می‌دانم، ژرف‌تر در وجوم ریشه می‌دواند و هیچ گاه از آن خسته نخواهم شد. این کتاب مرا در سیر و سفری که به وابی سابی داشته‌ام به جاهای جدیدی برده است. چشم‌اندازش شور و اشتیاقم را برای تجربه‌ی زنده بودن در جهان همان طور که هست تازه می‌کند و کمک کرده است تا قدر فلسفه‌ی وابی سابی را بیش‌تر از این‌ها بدانم و آن را همچون راهنمایی برای زیستن زندگی‌ام گرامی بدارم. بیایید تا خویشتن‌ ناقص خود و نیز جهان ناقص‌مان را با آغوشی باز پذیرا شویم، زیبایی این جهان را ببینیم و به این صورت آن را زیباتر از آن‌چه هست کنیم. کتاب نوبوئو سوزوکی می‌تواند شما را در این مسیر قرار دهد. امیدوارم به اندازه‌ی من از خواندن این کتاب لذت ببرید.