کتاب الگوی چهار وجهی برای ارزیابی توسعه علوم انسانی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

علوم انسانی پاسخ به میلِ ذاتا انتقادیِ فهمِ تجربۀ‌ انسانی است؛ تجربۀ انسانی سازندۀ‌ فرهنگ است و به همین سبب علوم انسانی مناسب‌ترین ابزار برای شناخت فرهنگ به حساب می‌آید. بسیاری به­ویژه در عصری که دستاوردهایِ علم تجربی، تکنولوژی‌های پیشرفته در اختیار بشر نهاده و جامعه را در بسیاری ابعاد، انسان‌زدایی کرده است به از میان رفتن نقش کلیدیِ علوم انسانی در شناخت و ارزیابیِ فرهنگ و تجربه انسانی معتقدند و توسعه علوم انسانی در چنین عصری را ضروری نمی‌پندارند. این در­ حالی است که اتفاقا در چنین عصری، سرعت تحولات و دگرگونی‌های فرهنگیِ ناشی از ابداعات فناورانه به حدی است که گاه یک نسل بارها و بارها در طول حیاتش با فرهنگی که در آن پرورانده شده بیگانه می‌شود. تجربۀ‌ «بودن» در چنین فرهنگِ مدام در حال تحولی، هنوز یک تجربه انسانی است و برای فهمش به علوم انسانی نیاز است. نمی‌توان به مدد علوم تجربی چنین بودنی را فهم کرد و به محک آزمون نهاد. بسیاری از فرهنگ‌ها امروز براساس چنین استدلالی در پی توسعۀ‌ علوم انسانی‌اند. البته علوم انسانی در چنین جامعه‌ای در پیوندی وثیق با علوم تجربی قرار دارد و گاه به ارزیابیِ پیامدهای توسعۀ‌ چنین علومی می‌پردازد. برخی رویکردهای انتقادی نسبت به علوم انسانی و مخالفت‌ها با طرح‌های توسعۀ‌ این شاخه از معرفت بشری در کشور، احتمالا بیشتر به این جهت بیان می‌شوند که اهمیت و ضرورت این شاخه از معرفت برای فهم درگیرهای هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی بشر در عصر جدید برای مطرح‌کنندگان­شان تبیین نشده است. کتاب پیش­رو که حاصل تاملات و تجربیات تحقیقاتی دکتر سیدمحمدامین قانعی‌راد است سعی دارد در بخش نخست به تبیین چنین ضرورتی بپردازد. به نظر می‌رسد بخش دوم کتاب حاضر که بر ارائه الگویی مفهومی جهت ارزیابی توسعه علوم انسانی در کشور متمرکز است در پاسخ به مخالفت‌های دیگری است که با طرح‌های توسعۀ‌ علوم انسانی در کشور وجود دارد. این مخالفت‌ها بیشتر برپایه این ادعاست که علوم انسانیِ موجود، مناسب فهم تجربه‌های انسانی در جامعۀ‌ پیچیده معاصر نیست. بنابراین، توسعۀ آن نیز بی‌فایده است. به نظر، مخالفت گروه دوم مخالفتی قابل تامل‌تر است از آن جهت که درون آن نوعی فراخوان برای بازسازیِ علوم انسانی موجود به گوش می‌رسد. این واقعیت را باید پذیرفت که برای فهم تجربه‌های متفاوت انسانی در جهان صنعتی‌شده یا در حال صنعتی‌شدن نیاز است علوم انسانیِ متفاوتی داشته باشیم. علوم انسانی‌ای که بتواند پیش از هر چیز نقش کلیدیِ خودش را برای فهم عمیق چنین تجربه‌های متفاوتی تبیین کند. ارزیابی علوم انسانی موجود نیز برای فهم آنکه این علوم انسانی چقدر واجد چنین توانایی‌هایی است ضروری است. الگوی چهار وجهیِ ارائه­شده در این کتاب امکان یک ارزیابی دقیق از وضعیت علوم انسانی و طرح‌های توسعه‌ای آن در کشور را به محققان و علاقه‌مندان به حوزۀ‌ سیاستگذاری و مطالعات اجتماعی علم و فناوری می‌دهد. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تلاش دارد با چاپ کتاب حاضر در راه ایجاد توانِ ارزیابی‌های سیاستی از تولید و مصرف علم در ایران، به توسعه علوم انسانی و درک دقیق­تری از آنها کمک کند.