کتاب جستجوی پایداری در دامگه ناپایداری زمین مظفر صرافی نشر انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

آیا شما سوار هواپیمایی می­شوید که کابین خلبان فاقد صفحۀ کنترل ناوبری باشد؟ مطمئناً هواپیما پرواز می‌کند اما در چه ارتفاعی، با چه سرعتی و به کدامین‌سو؟ چه می‌شود اگر مسافر پروازی طولانی باشید و پی ببرید که هواپیما ابزار اولیۀ سنجش میزان سوخت را ندارد؟ بدون دانستن مقدار سوختی که در باک باقی مانده، هر پروازی ناایمن است. ادارۀ اقتصاد مشابه همین ماجراست؛ اقتصاد، مانند هواپیمایی غول­پیکر، نیاز به سوخت­رسانی دارد. تفاوت بین هواپیمای غول­پیکر و اقتصاد در این است که اقتصاد نه‌تنها به بنزین نیاز دارد بلکه زغال­سنگ، غذا، چوب، آب و مواد و مصالح بسیاری که سیارۀ ما تأمین می‌کند نیز برای آن ضروری است. برای هر صبحانه، سفر یا ایمنی و آسایش در خانه­هایمان چه میزان از منابع مورد نیاز است؟ چه مقدار از طبیعت برای یک شهر، یک نیروگاه، یک کشور یا برای تمامی اقدامات بشر باید استفاده شود؟ اگر این­چنین به تمامی این منابع وابسته‌ایم، چگونه است که اقتصاد ما فاقد درجۀ سنجش سوخت است؟ در زندگی روزمره، ارزش دلاری همه‌چیز را می‌دانیم؛ چرا؟ زیرا بودجۀ مالی ما محدود است. می‌خواهیم بدانیم چه چیزهایی در محدودۀ توان مالی ما است. بودجۀ منابع طبیعی نیز، مانند بودجۀ مالی ما، محدود است و مادر تمامی منابع، که محدودترین منبع نیز محسوب می‌شود، مجموع دارایی‌های بیولوژیک سیارۀ ما است که برآمده از فتوسنتز و ظرفیت زیستی آن است. [از این میان] فقط بخشی به سیاره و کشور ایران تعلق دارد. بنابراین، باید پرسید: چه میزان از طبیعت در محدودۀ توان ما است و اگر بودجۀ طبیعت مورد نیاز محدود است، چرا مقدار آن را نمی‌سنجیم؟ یکی از پاسخ‌های محتمل این است که ابزار مطلوبی برای اندازه­گیری تقاضای انسان از طبیعت وجود ندارد. همچنین، زمانی دراز، به­دلیل اینکه بشر تصور می‌کرد منابع موجود در طبیعت فراوان و ناتمام است، به چنین ابزار سنجشی نیاز نبود. امروزه دیگر مانند گذشته نیست؛ هم­اکنون، محدودیت­های طبیعت آشکار شده است؛ چه در زمینۀ تهی‌سازی آب زیرزمینی، چه تغییر آب‌وهوا و چه کاهش ذخایر ماهیان اقیانوس­ها. بدون شک، نیاز بنیادی برای پایداری عبارت است از تقاضای کمتر از آنچه اکوسیستم زمین می‌تواند تجدید کند و از آنجا که همۀ کشورها روی همین یک «زمین» مأوا دارند، برای هر کشور چنین پرسشی مطرح می‌شود: با پذیرفتن چنین زمینه‌ای، تقاضای ایده­آل کشورمان، که اثربخش و در حد توان زمین باشد، چیست؟