خواجه یوسف همدانی عارف، واعظ و پیرِ بنیانگذاران سلسلههای خواجگان و نقش بندیه. ابویعقوب یوسفبن ایوب در ۴۴۰ یا ۴۴۱ در قریة بُوزَنْجِرد نزدیک همدان و بر راه ساوه ـ ری به دنیا آمد.
خواجه یوسف در جوانی و پس از ۴۶۰، برای تحصیل در نظامیه، رهسپار بغداد شد و به حلقه درس ابواسحاق شیرازی، فقیه بنام شافعی، راه یافت و با آنکه جوان بود از شاگردان برگزیده او شد. او از محضر استادان دیگری چون ابراهیمبن علی فیروزآبادی صاحب التنبیه، ابوالحسین محمدبن علی مهتدی باللّه، ابوالغنائم عبدالصمدبن علیبن مأمون هاشمی، ابوجعفر محمدبن احمدبن مسلمه، ابوبکر احمدبن علیبن ثابت خطیب، ابن هزار مرد و ابنالنَقّور در بغداد بهره برد. در بخارا نیز از ابوالخطّاب محمدبن ابراهیم طبری و در سمرقند از احمدبن محمدبن فضل فارسی و در اصفهان از حمدبن ولْکیز فقه و اصول آموخت.