معرفی کتاب‌های علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا کیست؟

علی‌اکبر دهخدا شاعر، ادیب، سیاستمدار و لغت‌شناس ایرانی، متولد 1257 در تهران است. لغت‌نامه‌ی دهخدا ثمره‌ی یک‌عمر تلاش اوست. خانواده‌ی دهخدا اهل قزوین بودند، اما پیش از تولد او در تهران اقامت کردند. پدر دهخدا یکی از ملاکان قزوین بود و زمانی که پسرش هنوز کوچک بود درگذشت. علامه دهخدا مادری داشت که به دانش اهمیت زیادی می‌داد و به همین دلیل او را حمایت و تشویق می‌کرد تحصیلاتش را ادامه دهد.

تحصیلات ابتدایی دهخدا مانند تمام هم‌دوره‌هایش تحصیلات مکتبخانه‌ای بود. پس از باز شدن مدرسه‌ی علوم سیاسی علی‌اکبر دهخدا درحالی‌که 21 سال داشت در آزمون ورودی این مدرسه شرکت کرد و قبول شد. چهار سال بعد او به‌عنوان یکی از اولین فارغ‌التحصیلان مدرسه علوم سیاسی ایران فارغ‌التحصیل شد. او در این مدرسه با زبان فرانسه آشنا شد و بسیاری از علوم دیگر را یاد گرفت.

یکی از برجسته‌ترین اساتید این مدرسه ذکاءالملک محمدعلی فروغی بود که دهخدا نزد او ادبیات یاد گرفت. شیخ هادی نجم‌آبادی یکی دیگر از اساتید برجسته‌ی دهخدا در این دوره از زندگی اوست که دهخدا خارج از مدرسه نزد او می‌رفت و از دانشش استفاده می‌کرد.

پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه سیاسی دهخدا وارد وزارت امور خارجه شد و مسئولیت‌های مختلفی را در این وزارتخانه به عهده گرفت. یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های او که سفری دوساله در اروپا را برایش به دنبال داشت منشی‌گری سفیر ایران در کشورهای بالکان، معاون الدوله غفاری، بود. دهخدا همراه معاون الدوله دو سال را در وین گذراند که باعث شد زبان فرانسه‌اش تقویت شود و ازآنچه در غرب می‌گذشت باخبر شود. او به‌خصوص به علوم جدیدی که غربی‌ها درحال‌توسعه‌ی آن بودند علاقه نشان می‌داد.

زمانی که دهخدا به ایران بازگشت به خراسان رفت تا به‌عنوان مترجم مهندسین بلژیکی که آنجا مشغول جاده‌سازی بودند کار کند. در همین زمان در تهران زمزمه‌های انقلاب مشروطه به گوش می‌رسید. دهخدا هم نسبت به این زمزمه‌ها تمایل داشت و از هیچ تلاشی برای موفقیت مشروطه خواهان دریغ نمی‌کرد.

سال 1285 هجری او به همراه میرزا جهانگیرخان شیرازی که به نام میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل هم شناخته می‌شود و چند نفر دیگر در روزنامه صوراسرافیل شروع به فعالیت کرد. این روزنامه که آن زمان به شکل هفتگی منتشر می‌شد بسیار در افکار عمومی مؤثر بود و در پیروزی انقلاب مشروطه نقش مؤثر و بزرگی داشت. فعالیت‌های دهخدا در روزنامه صوراسرافیل باعث شد او هم در زمره‌ی کسانی قرار بگیرد که محمدعلی شاه قاجار تحمل آنان را نداشت، اما از این مهلکه جان به دربرد.

دهخدا در صوراسرافیل بانام‌های مستعار مختلفی می‌نوشت، مشهورترین نام مستعار او «دخو» است که با این نام مجموعه‌ای از مقالات طنز به نام چرند و پرند را در پایان هر یک از شماره‌های روزنامه‌ی صوراسرافیل می‌نوشت. این مقالات زبان‌ تیز و برنده‌ای داشت و می‌توان گفت بنیان‌گذار سبک متفاوتی در روزنامه‌نگاری شد. دهخدا به خاطر نوشته‌هایش همواره با انتقادات زیادی مواجه بود و بسیاری از نوشته‌هایش باعث توقیف گاه و بی‌گاه صوراسرافیل می‌شد، هرچند این روزنامه به‌خودی‌خود خاری در چشم طرفداران استبداد بود و آنان از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به آن نمی‌گذشتند.

پس‌ازآن که محمدعلی شاه کودتا کرد و مجلس را به توپ بست، علامه دهخدا ازجمله کسانی بود که در اعتراض به اقدامات شاه در سفارت انگلستان تحصن کردند. محمدعلی‌شاه حکم تبعید آنان را داد و بنابراین علی‌اکبر دهخدا ایران را ترک کرد و همراه تعداد دیگری از آزادیخواهان آن زمان به پاریس رفت. در پاریس دهخدا تلاش کرد عده‌ای را دور هم جمع کند و روزنامه‌ی صوراسرافیل را مجدداً منتشر کند. مقالات دهخدا بسیار گزنده‌تر و تیزتر ازآنچه در ایران نوشته بود شده بود و او دیگر بی‌محابا درباره‌ی همه‌چیز می‌نوشت. روایت‌هایی وجود دارد که این دوران با سختی‌های مالی و روحی فراوانی برای علامه دهخدا همراه بوده است. روزنامه‌ی دیگری به نام روح‌القدس با گرایش‌های سوسیالیستی آن زمان در پاریس منتشر می‌شد. بر اساس برخی منابع سردبیر این روزنامه نیز علامه دهخدا بوده است.

علامه دهخدا مدتی بعد از پاریس به استانبول آمد و آنجا اقامت گزید، وقتی تهران به دست انقلابیون فتح شد و محمدعلی‌شاه مجبور شد سلطنت را رها کند او هنوز در استانبول به سر می‌برد. دهخدا از همان استانبول برای دو شهر کرمان و تهران نامزد نمایندگی مجلس شد و البته در هر دو شهر رأی کافی را به دست آورد. علامه دهخدا در این دوره از مجلس به‌عنوان نماینده‌ی کرمان خدمت کرد. پس از شروع جنگ جهانی اول و ورود روس‌ها به ایران او پایتخت را ترک کرد و مدتی را در میان ایل بختیاری گذراند. گفته می‌شود در همین دوران فکر نگارش لغتناامه به ذهن او خطور کرد و با استفاده از کتابخانه‌ی امیر مفخم، از سران ایل بختیاری، کار فیش‌برداری و تحقیق برای نگارش لغت‌نامه‌اش و همین‌طور کتاب امثال‌وحکم را آغاز کرد.

او پس از جنگ جهانی دیگر به عرصه‌ی سیاست بازنگشت و به تحقیق و پژوهش و کارهای فرهنگی مشغول شد. در طول حکومت رضاخان او مدیریت مدرسه‌ی علوم سیاسی که خود در آنجا درس‌خوانده بود را به عهده گرفت. او همچنین پس از تأسیس دانشگاه تهران چند سالی ریاست دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران را بر عهده داشت.

ریاست دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی آخرین مسئولیت جدی دهخدا بود و پس‌ازآن او تمام وقتش را به نگارش لغت‌نامه‌اش اختصاص داد. از مهم‌ترین آثار علامه دهخدا می‌توان به کتاب 4 جلدی امثال‌وحکم  و همین طور کتاب پندها و کلمات قصار اشاره کرد. نگارش بیوگرافی و زندگینامه‌ی ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی نیز از جمله تالیفات دهخدا است. همچنین ترجمه‌ها و آثاری از ایشان به‌جامانده است که هرگز منتشر نشدند. او تصحیح‌های مختلفی بر دیوان شاعران بزرگ فارسی هم نوشته است. بزرگ‌ترین اثر او لغت‌نامه‌ی دهخداست که نگارش آن از بعد از سال 1300 آغاز شد و فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرد.

دکتر محمد معین یکی از کسانی است که در این کار با او همکاری می‌کرد و به‌عنوان معاون او شناخته می‌شد. دهخدا در وصیت خود او را مسئول ادامه‌ی کارش و به پایان رساندن لغت‌نامه کرد. بعضی صاحبنظران، نگارش لغت‌نامه‌ی دهخدا و نقش آن در حفظ زبان فارسی را همسنگ سرایش شاهنامه دانسته‌اند. علامه علی‌اکبر دهخدا 7 اسفند 1334 در تهران درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه به خاک سپرده شد.