کتاب کودتای ایرانی نشر چشمه

شبِ ۱۸ تیرماهِ ۱۳۵۹ چندصد چتربازِ مشغول‌به‌خدمت و بازنشسته‌ی ایرانی راه افتادند به ‌سمتِ پایگاهِ هواییِ نوژه در نزدیکیِ همدان تا دست به کودتایی علیهِ نظامِ اسلامی تازه‌تأسیسِ کشورشان بزنند. دولتِ ایران پی به این نقشه برده بود و بسیاری از این چتربازها به‌محضِ رسیدن به پایگاه دستگیر شدند. چندصد تنِ دیگر از کسانی که در این نقشه نقش داشتند، طیِ روزهای متعاقبِ آن شب دستگیر شدند. دستگیرشده‌ها را خیلی زود پای میزِ محاکمه بردند و بسیاری‌شان اعدام شدند. در طولِ ماه‌های بعدی، دولت از ترسِ این‌که مبادا دیگر پرسنلِ نظامی با این نقشه مرتبط یا هوادارش باشند، دست به تصفیه‌ای گسترده در نیروهای مسلح زد. اما صدها نفر از دیگر کسانی که در آن نقشه نقش داشتند، هیچ‌گاه بازداشت نشدند و بسیاری‌شان باز هم علیهِ نظامِ اسلامی توطئه‌هایی کردند، اگرچه دیگر هیچ‌وقت نتوانستند خطری جدی برای این حکومت ایجاد کنند. ماجرای نوژه به چند لحاظ اهمیت داشت: یکم، رهبرانِ آن و پایین‌رده‌ترین شرکت‌کنندگانِ در نقشه از دو بخشِ جامعه‌ی ایران آمده بودند که در منازعاتِ سیاسیِ دهه‌های پیشین مخالفِ همدیگر بودند: نیروهای مسلح و ملی‌گراهای سکولار دموکرات. نیروهای مسلح از ارکانِ حکومتِ سلطنتی‌ای بودند که با انقلابِ اسلامیِ سالِ ۱۳۵۷ سرنگون شده بود، ملی‌گراهای سکولار دموکرات مخالفِ سرسختِ آن. این‌که این دو بخش از جامعه توانستند در این سطح و تا این حد با یکدیگر کار کنند، نشان می‌داد مخالفانِ سکولارِ نظامِ اسلامی در تیرماهِ ۱۳۵۹ دیگر آن‌قدر با همدیگر متحد شده بودند که ‌بتوانند به بی‌اعتمادیِ ریشه‌داری که آن‌ها را از هم جدا می‌کرد فایق بیایند. ماجرای نوژه همچنین، به لحاظ‌های مهمی، روی سیاستِ ایران و مسائلِ منطقه اثر گذاشت. نوژه در کنارِ چند تهدیدِ حقیقی یا موهومِ دیگری که در این دوره رخ نمودند، کمک کرد رهبرانِ اسلام‌گرای ایران بیش‌تر مجاب شوند که نیروهای قدرتمندِ موجود دارند می‌کوشند نظامِ اسلامی را نابود کنند، و آن‌ها را هر روز بیش‌تر از پیش سوق داد به ‌سمتِ اقداماتی برای تضعیفِ مخالفان و تثبیت و تحکیمِ حکومت. در نتیجه، ماجرای نوژه به تقویتِ تُندروی‌ای کمک کرد که آن زمان ایران درونش غوطه‌ور بود. به‌علاوه، دولتِ عراق هم در ماجرای نوژه نقش داشت و دستگیری‌ها و تصفیه‌های نیروهای مسلح متعاقبِ این ماجرا، نیروهای مسلحِ ایران را دقیقاً در برهه‌ای به‌شدت ضعیف کرد که عراق داشت آماده‌ی حمله‌ی شهریورماهِ ۱۳۵۹اش به ایران می‌شد. بنابراین ماجرای نوژه نقشی مهم داشت در رخدادهایی که به جنگِ ایران و عراق انجامیدند؛ نبردی ویرانگر که منطقه را هشت سال لرزاند و عمیقاً بر سیاستِ ایران تأثیر گذاشت. این مقاله روایتی مفصل و پُرجزئیات از ماجرای نوژه به ‌دست می‌دهد و اثراتش را روی سیاستِ ایران و مسائلِ منطقه برمی‌رسد. درباره‌ی نوژه بسیار کم نوشته‌اند، هم در ایران و هم در غرب، و بیش‌ترِ روایت‌های منتشرشده هم غیردقیق بوده و خطاهای فراوان داشته‌اند.