دبیرالملک فراهانی لقب میرزامحمدحسین فراهانی، از وزرا و مستوفیان دورۀ ناصرالدینشاه قاجار. تاریخ تولد وی در منابع اصلی ذکر نشده و فقط بامداد به سال ۱۲۲۵ اشاره کردهاست. او برادرزادۀ میرزاعیسی معروف به میرزابزرگ قائممقام (متوفی ۱۲۳۷) بود و تعلیماتش را در خانۀ وی در تبریز آغاز کرد. نسب میرزامحمدحسین به امامحسین علیهالسلام میرسید و سجع مُهرش حسینی بود. اعضای خانوادهاش در دو دورۀ زند (ﺣ ۱۱۶۳ ـ ﺣ ۱۲۰۸) و قاجار (۱۲۱۰ـ۱۳۴۴/ ۱۳۵۴ش) خدمت میکردند.(۳) در ۱۲۶۰، هنگام مأموریت میرزاتقیخان امیرنظام (بعداً امیرکبیر؛ متوفی ۱۲۶۸) به سفارت ارزروم، میرزامحمدحسین نیز بهعنوان منشی مخصوص، وی را همراهی میکرد.