کتاب نظام آموزشی حوزه اثر وحید نجفی نشر مکث اندیشه

حوزه علمیه شیعه به عنوان میراثی گران‌بها، با طی نمودن مراحل متعدد پرفرازونشیب با خصوصیاتی جدید، امروز در پیش روی ماست: انسجام‌بخشی و ایجاد وحدت رویه‌ای که ریشه‌های آن در صدسال اخیر قابل مشاهده است، امروز به اوج خود رسیده است؛ و عمده مدارس علمیه شیعه، تحت ساختار منظم و واحدی اداره می‌شود که تعیین‌کننده علوم و رشته‌ها، کتب، نظام ارزیابی و... می‌باشد؛ و اثر چندانی از خلاقیت‌ها و تنوع پیشینه تاریخی در رشته‌های علمی، روش تحصیل، کتب و... دیده نمی‌شود. گسترش بی‌نظیر مدارس و رشد بی‌سابقه تعداد طلاب، چالش‌هایی جهت تأمین اساتید خلاق و ماهر ایجاد کرده است. نیازهای گسترده علمی و تبلیغی جامعه در پس تحولات مدرنیته و جهانی‌شدن و پیروزی انقلاب اسلامی بار سنگینی را به دوش حوزه‌های علمیه و روحانیون نهاده است. تغییرات اجتماعی و فرهنگی گسترده از سویی زمان ورود طلاب به حوزه‌های علمیه را به تأخیر انداخته و از سوی دیگر بازخورد گیری سریع‌تر از آنان را می‌طلبد و دوره تمحض درسی آنان را کوتاه نموده است. به گونه‌ای که بسیاری از طلاب دوره تمحض تحصیلی‌شان به حدود شش سال کاهش یافته است؛ و پس از آن به دلیل نیازهای مالی و توقعات جامعه، تحصیل به یکی از حاشیه‌های زندگی‌شان یا تنها یکی از امور محوری‌شان تبدیل می‌شود. این تحولات سبب فاصله یافتن قابل توجه خروجی نظام آموزشی حوزه، با انتظارات و وضعیت مطلوب گردیده است؛ که یکی از اصولی‌ترین اقدامات برای اصلاح وضعیت نامطلوب فعلی، تغییر در متون آموزشی حوزه و ارتقاء آن متناسب با نیازها و تحولات می‌باشد. خصوصاً که امروزه ابداعات ارزشمندی در خصوص تدوین متون آموزشی ایجاد شده است و می‌توان با بهره‌گیری از آن‌ها در زمان کوتاه‌تری، آگاهی‌ها و مهارت‌های بیشتری نصیب طلاب نمود. در حالی که عمده متون آموزشی فعلی، با اغلاق ها و محبوس ماندن در نیازهای سنتی، به شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب دامن می‌زنند؛ رکود نسبی علمی در پاسخ‌گویی به انتظارات، تقدس زدگی‌ها و عدم درک اقتضائات زمانه به عنوان مانعی بر سر راه تغییر آن متون نقش‌آفرینی می‌کنند. با این حال گسترش درخواست و وجود عالمان روشن بین، کم و بیش منجر به تحولاتی گردیده و تغییراتی در برخی کتب به ارمغان آمده است؛ اما سریع و کلان نبودن آن‌ها، نتوانسته است، موج نارضایتی را از میان ببرد؛ که یکی از پیامدهای خطرناک آن، بی‌اعتنایی به کتب فعلی و جدی نگرفتن آن‌ها و عمیق‌تر شدن شکاف بین مطلوب و وضعیت فعلی می‌شود. از این رو مسأله تغییر متون آموزشی حوزه، مسأله ای بسیار خطیر است؛ که علیرغم نیاز به اقدامات کلان و سریع باید از اقدامات نسنجیده و ژورنالیستی نیز دور بماند؛ و راهی دور از افراط‌وتفریط در آن مدنظر قرار گیرد؛ و توجه شود که تفکرات متحجرانه علاوه بر تباه نمودن عمر هزاران طلبه و ناکارآمد نمودن آن‌ها، چالشی جدی در مقابل مکتب تشیع ایجاد نموده و به نوعی آن را در مقابل هجمه‌های بسیار گسترده بدون سنگربان نموده و از سوی دیگر اقدامات نسنجیده خود عاملی برای فرو رفتن بیشتر در سنت‌ها خواهد شد و حوزه‌های شیعی را روز به روز منزوی‌تر خواهد نمود.