کتاب نظام آموزشی حوزه نشر مکث اندیشه

حوزه علمیه شیعه به عنوان میراثی گران‌بها، با طی نمودن مراحل متعدد پرفرازونشیب با خصوصیاتی جدید، امروز در پیش روی ماست: انسجام‌بخشی و ایجاد وحدت رویه‌ای که ریشه‌های آن در صدسال اخیر قابل مشاهده است، امروز به اوج خود رسیده است؛ و عمده مدارس علمیه شیعه، تحت ساختار منظم و واحدی اداره می‌شود که تعیین‌کننده علوم و رشته‌ها، کتب، نظام ارزیابی و... می‌باشد؛ و اثر چندانی از خلاقیت‌ها و تنوع پیشینه تاریخی در رشته‌های علمی، روش تحصیل، کتب و... دیده نمی‌شود. گسترش بی‌نظیر مدارس و رشد بی‌سابقه تعداد طلاب، چالش‌هایی جهت تأمین اساتید خلاق و ماهر ایجاد کرده است. نیازهای گسترده علمی و تبلیغی جامعه در پس تحولات مدرنیته و جهانی‌شدن و پیروزی انقلاب اسلامی بار سنگینی را به دوش حوزه‌های علمیه و روحانیون نهاده است. تغییرات اجتماعی و فرهنگی گسترده از سویی زمان ورود طلاب به حوزه‌های علمیه را به تأخیر انداخته و از سوی دیگر بازخورد گیری سریع‌تر از آنان را می‌طلبد و دوره تمحض درسی آنان را کوتاه نموده است. به گونه‌ای که بسیاری از طلاب دوره تمحض تحصیلی‌شان به حدود شش سال کاهش یافته است؛ و پس از آن به دلیل نیازهای مالی و توقعات جامعه، تحصیل به یکی از حاشیه‌های زندگی‌شان یا تنها یکی از امور محوری‌شان تبدیل می‌شود. این تحولات سبب فاصله یافتن قابل توجه خروجی نظام آموزشی حوزه، با انتظارات و وضعیت مطلوب گردیده است؛ که یکی از اصولی‌ترین اقدامات برای اصلاح وضعیت نامطلوب فعلی، تغییر در متون آموزشی حوزه و ارتقاء آن متناسب با نیازها و تحولات می‌باشد. خصوصاً که امروزه ابداعات ارزشمندی در خصوص تدوین متون آموزشی ایجاد شده است و می‌توان با بهره‌گیری از آن‌ها در زمان کوتاه‌تری، آگاهی‌ها و مهارت‌های بیشتری نصیب طلاب نمود. در حالی که عمده متون آموزشی فعلی، با اغلاق ها و محبوس ماندن در نیازهای سنتی، به شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب دامن می‌زنند؛ رکود نسبی علمی در پاسخ‌گویی به انتظارات، تقدس زدگی‌ها و عدم درک اقتضائات زمانه به عنوان مانعی بر سر راه تغییر آن متون نقش‌آفرینی می‌کنند. با این حال گسترش درخواست و وجود عالمان روشن بین، کم و بیش منجر به تحولاتی گردیده و تغییراتی در برخی کتب به ارمغان آمده است؛ اما سریع و کلان نبودن آن‌ها، نتوانسته است، موج نارضایتی را از میان ببرد؛ که یکی از پیامدهای خطرناک آن، بی‌اعتنایی به کتب فعلی و جدی نگرفتن آن‌ها و عمیق‌تر شدن شکاف بین مطلوب و وضعیت فعلی می‌شود. از این رو مسأله تغییر متون آموزشی حوزه، مسأله ای بسیار خطیر است؛ که علیرغم نیاز به اقدامات کلان و سریع باید از اقدامات نسنجیده و ژورنالیستی نیز دور بماند؛ و راهی دور از افراط‌وتفریط در آن مدنظر قرار گیرد؛ و توجه شود که تفکرات متحجرانه علاوه بر تباه نمودن عمر هزاران طلبه و ناکارآمد نمودن آن‌ها، چالشی جدی در مقابل مکتب تشیع ایجاد نموده و به نوعی آن را در مقابل هجمه‌های بسیار گسترده بدون سنگربان نموده و از سوی دیگر اقدامات نسنجیده خود عاملی برای فرو رفتن بیشتر در سنت‌ها خواهد شد و حوزه‌های شیعی را روز به روز منزوی‌تر خواهد نمود.