کتاب دیوان نشر انتشارات موسسه فرهنگی هنری کتاب مرجع

دیوان اصطلاحی در دیوان‌سالاری اسلامی برای سازمانهای کشوری و لشکری. منابع دربارۀ ریشه‌های زبان‌شناختی واژۀ دیوان اتفاق‌نظر ندارند. برخی آن را مشتق از «دیپی» فارسی میانه به معنای نوشته و نوشتن می‌دانند که کلماتی چون دبیر، دبستان و دیباچه با آن هم‌خانواده‌اند. به‌هرروی، هرچند این واژه از قدیم در زبان عربی کاربرد داشته و بیشتر لغت‌شناسان عرب آن را عربی و از ریشۀ دَوَّنَ به معنی تدوین و ثبت‌کردن دانسته‌اند، که البته با معنی پیش‌گفته در فارسی میانه نیز بی‌ارتباط نیست، احتمال اینکه این واژه هم در لفظ و هم در مفهوم از زبان فارسی به زبان عربی راه یافته و معرّب شده‌ باشد قوی‌تر است. در این مقاله موضوع و اصطلاح دیوان در پنج فصلِ عصر خلافت، مصر، غرب اسلامی، ایران، و هند سامان یافته‌است.