کتاب جامعه شناسی فوتبال در بافتی جهانی نشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

برای کمک به تبیین اشاعۀ جهانی فوتبال و نشان‎دادن دگرگونی‎هایی که این ورزش از سر گذرانده است، مدل پنج مرحله‎ای (در گسترۀ زمانی ۱۵۰۰ تا اوایل سال ۲۰۰۰) جولیانوتی و رابرتسون (۲۰۰۹: ۲۹-۵) ساختار مفیدی برای ارزیابی زمینه‎های تاریخی و امروزی موضوعات خاص هریک از فصول کتاب پیش‎رو به‎دست می‎دهد . فصل ۱، دو مرحلۀ اول را شامل می‎شود درحالی‎که تمرکز فصول ۲ تا ۹ بر مراحل سه تا پنج (به‎ویژه از دهۀ ۱۹۸۰ به‎بعد، که فوتبال دگرگونی جهانی سریعی را شاهد بود) است تا تغییرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را در فوتبال امروز تبیین کنند: ۱. مرحلۀ جنینی (از دورۀ پیشاتاریخ این بازی تا اوایل قرن نوزدهم). این مرحله به شکل‎گیری فوتبال «مردمی» و ممنوعیت آن از سوی حاکمان اشاره دارد. آنها به بهانه‎های مختلف می‎کوشیدند فوتبال را ممنوع کنند زیرا بازی‎هایی از این نوع را تهدیدی برای نظم عمومی می‎دانستند (برخی مواقع این بازی‎ها با خشونت همراه می‎شدند و با فجایعی پایان می‎گرفتند). اما به‎تدریج حاکمان انعطاف نشان دادند و با اینکه تا حد زیادی فوتبال بدون ساختار باقی ماند، اما رشد شهرنشینی و صنعتی‎شدن در قرن نوزدهم به محبوبیت آن کمک کرد. ۲. مرحلۀ آغازین(از اوایل قرن نوزدهم تا دهۀ ۱۸۷۰). نمایانگر محبوبیت روزافزون بازی فوتبال در دبیرستان‎های شبانه‎روزی و نظام‎های دانشگاهی انگلستان و همچنین در بین شماری از کلوپ‎های طبقۀ کارگر است. اما این بازی فاقد هر نوع مقررات نظام‎مند بود که درنهایت با تأسیس اتحادیۀ فوتبال در ۱۸۶۳، قواعدی برای آن تدوین شد و با برگزاری اف.ای کاپ در ۷۲-۱۸۷۱ و نیز اولین مسابقۀ بین‎المللی بین انگلستان و اسکاتلند در ۱۸۷۲، فوتبال شکل رقابتی‎تری به خود گرفت. ۳. مرحلۀ خیز (از دهۀ ۱۸۷۰ تا دهۀ ۱۹۲۰) که نحوۀ اشاعۀ فوتبال و سبک‎های خاص این بازی در سراسر اروپا، آمریکای جنوبی و بخش‎هایی از اقیانوسیه، آفریقا، آسیا و آمریکای شمالی را روشن می‎سازد. این محبوبیت فزاینده نتایجی در پی داشت از جمله: تأسیس اتحادیۀ ملل داخلی در بریتانیا (شامل کشورهای انگلستان، ولز، اسکاتلند و ایرلند)؛ تأسیس اتحادیه‎های ملی؛ شکل‎گیری لیگ‎های داخلی و نیز ساخت استادیوم در سراسر جهان، تا در دوران رشد پوشش اخبار روزنامه‎ای، مکانی باشد برای حضور هوادارانی که می‎خواستند «قهرمانان» محلی را از نزدیک ببینند. این علاقۀ جهانی، پایه‎گذار فیفا در ۱۹۰۴ شد که در نقش هیئت حاکمۀ جهانی فوتبال، به‎دنبال ایجاد بعد بین‎المللی رقابت‎های فوتبال ورای آنچه که در بازی‎های المپیک اتفاق می‎افتد، بود (المپیک مدرن در ۱۸۹۶ آغاز شد). مرحلۀ «خیز» همچنین شامل این موارد می‎شود: اهمیت نژادپرستی در بخش‎هایی از آمریکای جنوبی و حضور فوتبال زنان در شماری از کشورها. ۴. مرحلۀ تلاش برای هژمونی (از اواسط دهۀ ۱۹۲۰ تا اواخر دهۀ ۱۹۶۰). در این مرحله و به‎دنبال برگزاری اولین دوره بازی‎های جام جهانی در اروگوئه در ۱۹۳۰، شاهد رشد این بازی جهانی هستیم که نتایج آن عبارت بود از: شکل‎گیری کنفدراسیون‎های قاره‎ای نظیر اتحادیۀ فوتبال اروپا (یوفا) و کنفدراسیون فوتبال آفریقا و نیز رقابت‎های قاره‎ای در دهۀ ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، نظیر اولین جام باشگاه‎های اروپایی در ۱۹۵۵. علاوه‎براین، از دیگر ویژگی‎های این مرحله می‎توان به چنین مواردی اشاره کرد: ۱. افزایش تنش سیاسی ناشی از تضادهای موجود در سراسر جهان ۲. کشمکش‎های سیاسی در بین اعضای روبه‎افزایش فیفا ۳. رشد محبوبیت فوتبال با کمک تلویزیون (پوشش خبری رادیویی فوتبال از اواخر دهۀ ۱۹۲۰ وجود داشت) و ۴. تغییر رویۀ جذب بازیکن با منسوخ‎شدن قانون تعیین سقف دستمزد در انگلستان در ۱۹۶۱. با منسوخ‎شدن چنین قانونی، بازیکنان برجسته‎ای که توانایی بالایی داشتند پول بیشتری به دست آوردند و برخی از آنها (نظیر جورج بست) به دلیل توجه‎ای گسترده‎ که خارج از زمین فوتبال به آنها می‎شد، کم‎کم در نقش سلبریتی به شهرت رسیدند. این مرحلۀ خاص همچنین به‎واسطۀ دو عامل دیگر شایان توجه است: تهدید رو‎به‎رشد هولیگانیسم و سرکوب فوتبال زنان در کل.