کتاب دیابت
راهنمای عملی برای بزرگسالان مبتلا به مرض قند

پیشگفتار

این کتاب برای افراد بالای چهل سالِ مبتلا به دیابت نوشته شده است، اما منظور این نیست که افراد زیر چهل سال اجازه خواندن آن را ندارند! بسیاری از اطلاعات مندرج در این کتاب به کار تمام مبتلایان به بیماری دیابت (مرض قند) می خورد. تلاش کرده ام که با نوشتن این کتاب، به افرادی که بتازگی از مرض قند خود آگاه شده اند و باید مراقب خویش باشند، کمک کنم و بر میزان اطلاعات افراد دیگری که سالها به این بیماری مبتلایند، بیفزایم.
امروزه در سراسر جهان، در آزمایشگاههای تحقیقاتی مربوط به دیابت، هر روز به کشفهای جدیدی دست می یابند. در طول سالهای اخیر، درمان دیابت ثمربخش تر و آسانتر شده است. بهره جویی از پیشرفتهای دانش برای مبتلایان به بیماری دیابت اهمیت دارد. گاهی، در حالی که علم در حال گسترش است، ممکن است دیدگاههای گوناگونی در مورد چگونگی درمان حالت خاصی از دیابت ارائه شود. در اینجا، سعی کرده ام دیدگاه مورد تایید همگان را ارائه دهم، اما لطفا فراموش نکنید که صدها هزار بیمار دیابتی در جهان وجود دارد، که مرض هر کدام با بیماری شما فرق می کند، و همچنین به هزاران پزشک برمی خوریم که به کار درمان بیماران دیابتی مشغول اند و هر یک دیدگاه متفاوتی با دیگری دارد. نوعِ خاص مرض ِ قند شما ممکن است به درمانی متفاوت با آنچه در اینجا آمده است نیاز داشته باشد. از این رو، خواهش می کنم در این مورد، با پزشک خود مشورت کنید ـ او شما را آنچنان که مصلحت خود شماست، یاری خواهد کرد.
به نظر من، مبتلایان به دیابت باید حداکثر بهره و لذت را از زندگی ببرند و بیشتر شما می توانید در ساعات کار و در حین فراغت آنچه می خواهید، انجام دهید و از زندگی بهره مند شوید. همچنین معتقدم که فرد مبتلا به دیابت باید در صورت نیاز از متخصصان کمک بخواهد و بیماری خود را کنترل کند. در ابتدا، شما به کمک بسیار زیادی نیاز دارید، اما بتدریج در مراقبت از خود اعتماد به نفس پیدا می کنید؛ هر چند که همواره باید برای معاینه های منظم به پزشک مراجعه کنید، اگر می خواهید بر بیماری دیابت خود چیره شوید، باید تا آنجا که می توانید در مورد بیماری دیابت اطلاعات و معرفت کلی کسب کنید و از تاثیرات آن بر خودتان، به طور اخص مطلع شوید. امیدوارم این کتاب در این کار به نحو مطلوب یاریتان کند.

۱.فرد مبتلا به دیابت

این کتاب برای افراد مبتلا به مرض قند، یا کسانی که از این گونه بیماران مراقبت می کنند، نوشته شده است. از این رو، می خواهم در ابتدا دیدگاه بیمار دیابتی را مطرح کنم و نیتم این نیست که مانند کتابهای درسی خلاصه ای از بیماری را توصیف کنم. هر چند، واژگان و اصطلاحات پزشکی مربوط به این بیماری را در اینجا به کار خواهم برد تا معنای آنها را بدانید و در صورتی که پزشک از این واژه ها استفاده می کند، دقیقا متوجه صحبتهای او بشوید. در فصل آخر کتاب یک واژه نامه توضیحی نیز آورده شده است.

بعضیها در هنگام بیمه کردن خود یا انجام آزمایشهای معمول پزشکی، از ابتلای خویش به مرض قند مطلع می شوند. حتی بعد از گرفتن جواب و بازنگری متوجه هیچ گونه نشانه ای از بیماری دیابت نمی شوند؛ گرچه، بیشتر مردم وقتی به مزایای درمان پی می برند، متوجه می شوند که قبل از تشخیص حال آنها صددرصد هم خوب نبوده است.

همه ما گاهی احساس ناخوشی می کنیم، اما دیابت درمان نشده باعث می شود که بیشتر اوقات نوعی احساس مبهم ناخوشی در شما بروز کند. شاید بتدریج کارتان خسته کننده شود. شاید هم بدخُلق و زود رنج شوید و یا تصمیم گیری برایتان دشوار شود و زندگی برایتان لطفی نداشته باشد.

رفتن به سر کار برایتان دشوار می شود، به طوری که مسیر خانه تا محل کار طولانی جلوه می کند و عضلاتتان هم بعد از حرکات ورزشی بیشتر درد می گیرند. ورزش و تفریحات ورزشی به دلیل کم شدن فعالیتهای بدنی دشوار می شود، و برای دستیابی به اهداف جسمانی، که قبلاً چندان دشوار نبودند، باید بیشتر تلاش کنید.

این نشانه ها برخلاف نشانه های غیراختصاصی، اما شایع، مختص بیماران دیابتی اند. دو نفر از هر سه نفر بزرگسالی که در آنها وجود دیابت تشخیص داده شده است، دائما تشنه اند. تشنگی آنها چنان است که در طول روز و شب باید مایعات فراوانی بنوشند. همواره دهانشان خشک است و گاهی مزه ناخوشایندی روی زبان خود حس می کنند، به همین دلیل معمولاً با خود نوشیدنی حمل می کنند.
نیاز بیش از اندازه به دفع ادرار کم کم باعث ناراحتی بیمار می شود. او هر شب برای دفع ادرار، ناگزیر چندین بار از خواب برمی خیزد. گاهی پس از خشک شدن ادرار، می توان بلورهای شکر را در محل آن مشاهده کرد و در مناطق گرمسیر، ممکن است مورچه ها اطراف ادرار شخص مبتلا به دیابت درمان نشده، گرد آیند.

گرچه بسیاری از مبتلایان به دیابت که بیماریشان درمان نشده احساس ناخوشی می کنند، اما به این اعتبار اشتهای آنها کم نمی شود. در واقع، در این افراد میل به خوردن، بخصوص خوردن مواد غذایی شیرین، افزایش می یابد. اما به رغم تغذیه بیشتر، وزنشان کاهش می یابد. یونانیان باستان معتقد بودند که گوشت تن مبتلایان به دیابت آب و از طریق ادرار دفع می شود؛ این اعتقاد چندان هم دور از واقعیت نیست. در اصل، ممکن است بافتهای چربی از بین بروند (این امر افراد چاقی را خشنود می کند که مایلند تناسب اندام داشته باشند)؛ آنگاه اگر بیماری درمان نشود، بتدریج عضلات نیز تحلیل خواهند رفت.

وقتی پایمان مدتی طولانی تحت فشار قرار می گیرد به اصطلاح «خواب می رود،» و سوزن سوزن می شود و همه ما تقریبا با این حالت آشناییم. در نزد مبتلایان به دیابت، حتی اگر دست و پایشان تحت هیچ گونه فشاری نباشد، در دستها و پاهایشان چنین حالتی حس می شود.

عده ای از مبتلایان به مرض قند به هنگام مراجعه به چشم پزشک، بر اثر تار شدن دید یا رضایتبخش نبودن نمره عینکشان، از بیماری خود خبردار می شوند. این گونه افراد ممکن است در عمل تنظیم دید دچار مشکل شوند. پیش از اقدام به درمان مرض قند، تا چند هفته پس از تشخیص بیماری، به خرید عینک یا لنز چشم مبادرت نکنید؛ شاید به خرید عینک نیازی نداشته باشید زیرا مشکلات مربوط به تنظیم دید و بینایی موقتی است و برطرف می شوند.

گاهی مبتلایان به دیابت نوعی خارش در سراسر بدن خود احساس می کنند. اغلب احساس خارش در محل یکی شدن پاها در ناحیه لگن، به علت وجود عفونت قارچی است (بعدا به این موضوع باز خواهیم گشت).

اگر شما به دیابت درمان نشده مبتلا باشید، ممکن است به کورک یا سایر عفونتهای پوستی گرفتار شوید، البته این نوع عفونتها بعد از درمان بیماری دیابت بهبود می یابند. معمولاً بیماری دیابت در زنان به هنگام مراجعه به پزشک خانواده یا متخصص زنان تشخیص داده می شود. زنان معمولاً به دلیل ناراحتی ناشی از زخمها و خارش در ناحیه بین دو پا (خارش فرج) که به علت وجود برفکهای عفونی قارچی (مونیلیاز) به وجود می آیند، به پزشک زنان مراجعه می کنند. التهاب مثانه (سیستیت) یا عفونت مجاری ادرار در زنان مبتلا به دیابت درمان نشده بسیار شایع است. در مردان مبتلا به دیابت درمان نشده ممکن است برفکهایی روی آلت (بالانیت) مشاهده شود، آنها همچنین به عفونت مجاری ادراری مبتلا می شوند. دیگر عفونتها از جمله ذات الریه (پنومونی)، در افرادی که بیماری قند آنها تشخیص داده نشده است، بویژه در سالمندان، دیرتر علاج می شوند.

از آنجا که بدن شما به علت تخلیه بیش از حد مایعات خشک می شود، حرکات اجزای بدن برایتان دشوارتر و دفع مدفوع هم مشکلتر انجام می شود، و از این رو اجابت مزاج کمتر صورت می گیرد.

در مبتلایان به دیابت در قیاس با افراد سالم، چنگه شدن و گرفتگیهای عضلات پا و سایر قسمتهای بدن بیشتر پیش می آید.

پزشک شما میل دارد سن، شغل، ورزشها و سرگرمیهای مورد علاقه شما را بداند، چرا که این عوامل بر درمان بیماریتان تاثیر می گذارند. او می خواهد بداند که چه دلایلی برای انجام دادن این کارها دارید. وی همچنین در مورد نگرانیها و دیدگاههایتان در مورد حالات غیرعادی شما پرسشهایی مطرح خواهد کرد. وقتی پزشک ارزیابی کاملی به جا می آورد، می تواند تشخیص خود را بهتر به شما توضیح دهد و توصیه های مناسبی ارائه کند.

آیا کسی از افراد خانواده به مراقبت یا حمایت نیازمند است؟ وجود فرد دیابتی در خانواده احتمال وجود دیابت را در شما بالا می برد. دیگر بیماریهای شایع در خانواده، از جمله بیماریهای تیروئید و کمخونیِ وخیم ممکن است با گرایش به بیماری دیابت همراه باشند.

زنانی که نوزادان بزرگ به دنیا آورده اند یا در حین آبستنی به بیماری دیابت مبتلا بودند، به احتمال زیاد در سنین بالا به دیابت مبتلا خواهند شد.

اگر به اختلالات هورمونی، از جمله بیماری تیروئید یا بیماریهای نادر مانند سندروم کوشینگ(۱) (افزایش استروئید) دچار باشید، احتمال ابتلا به دیابت در شما بالاست و یا اینکه، دیابت ممکن است اختلالات هورمونی شما را وخیمتر کند.

برخی از داروها، از جمله قرصهای ادرار (مدرها) ممکن است موجب آشکار شدن بیماری دیابت شود. سایر داروها، از جمله داروهای استروئیدی ممکن است شخص را به دیابت مبتلا کند. دیگر داروهایی که مصرف می کنید، ممکن است بر نحوه درمان بیماری دیابت شما تاثیر بگذارد.

***

در اکثر کسانی که بتازگی دچار بیماری دیابت شده اند، در معاینه بالینی هیچ گونه علامت غیرعادی مشاهده نمی شود.

در نحوه حرکت و ارائه عکس العمل افراد می توان شاهد این علامت بود.

در کسانی که بتازگی به دیابت دچار شده اند، این علامت کاملاً محسوس است.

در نزد کسانی که ترشح ادرار شدیدا (پولیوری) افزایش یافته است، کاهش مایعات بدن بسیار زیاد است و خشکی دهان، پوست و زبان مشاهده می شود.

در برخی از مبتلایان به دیابت شریانها سخت (آترواسکلروز) و گردش خون ضعیف می شود. در این افراد، معمولاً دستها و پاها سردند.

بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، بویژه اگر اضافه وزن داشته باشند، دچار افزایش فشار خون (هیپرتانسیون) هستند. اگر کاهش مایعات در شما شدید شده باشد، فشار خونتان پایین خواهد آمد و به هنگام ایستادن به افت فشار خون دچار خواهید شد که باعث سرگیجه می شود (افت موضعی فشار خون).

افرادی که تازگیها به بیماری دیابت مبتلا شده اند، گاهی دچار بیماری آب مروارید (کاتاراکت) در عدسی چشمها می شوند که معمولاً با کنترلِ بیماری دیابت، برطرف می شود. در افراد دیابتی ممکن است ابتلا به آب مروارید و مشکلات گردش خون و خونرسانی به شبکیه پشت چشم از مدتها قبل وجود داشته باشد.

بیماری دیابت ممکن است بر کار اعصاب تاثیر بگذارد و آنها را مختل کند، از جمله ممکن است حسهای لامسه، سوزش، گرما، سرما، و ارتعاش مختل شوند و به همین دلیل است که پزشک آنها را معاینه می کند.

***

اگر به داروهای سولفونامید آلرژی (حساسیت) دارید، احتمالاً نسبت به داروهای تجویز شده برای درمان دیابت نیز آلرژی نشان خواهید داد. بسیار مهم است که پزشک را در جریان آلرژی دارویی خود قرار دهید.

چه مرض قند داشته باشید یا خیر، استعمال دخانیات بسیار خطرناک است.

مقدار کالری مورد نیاز بدن و نوع غذاهایی را که مجاز به مصرف آنها هستید، پزشک یا متخصص تغذیه تعیین می کند. خوردن غذاها و آشامیدن نوشابه های شیرین ممکن است به تشدید بیماری کمک کرده باشد. اگر ارزیابیهای بیشتر موید ابتلای شما به بیماری دیابت است، به توصیه های مناسب مربوط به تغذیه نیازمندید تا انرژی مورد نیازتان تامین و ترتیب خورد و خوراک شما مشخص شود.

اگر برخی از نشانه های یاد شده در شما یافت شود، با یا بدون وجود هرگونه ناهنجاری در معاینه های پزشکی، پزشک معالج به ابتلای شما به دیابت گمان خواهد برد. حال باید تشخیص خود را ثابت کند.

قدیمیترین و ساده ترین روش پی بردن به وجود دیابت، آزمایش ادرار برای یافتن گلوکز(۲) است. وجود گلوکز در ادرار، تقریبا نشانگر ابتلای شخص به دیابت است.
در چند قرن پیش، پزشک با چشیدن ادرار به وجود گلوکز (قند) در آن پی می برد! امروزه با فرو بردن میله ای آغشته به مواد شیمیایی به درون ادرار، ظرف یک دقیقه یا کمتر از وجود گلوکز در ادرار باخبر می شوند. وجود گلوکز در ادرار را گلیکوزوری می نامند. با همه اینها، نتیجه آزمایش ادرار نباید به عنوان تنها دلیل تشخیص بیماری دیابت مورد اسناد قرار گیرد.

گلوکز، قند ساده ای است که از غذاهای قندی یا نشاسته ای به دست می آید. در هر لیتر از خون بیشتر مردم مقداری مابین ۴ تا ۸ /۷ میلی مول (mmol) گلوکز وجود دارد. برای آنکه تشخیص دیابت در فرد مسجل شود، باید بیش از ۱۱ میلی مول گلوکز در یک لیتر خون وجود داشته باشد (۲۰۰ میلی گرم در هر دسی لیتر).
این نتیجه در آزمایش خون کسی که نشانه های ابتلا به دیابت دارد، برای تایید تشخیص کافی است، چنانچه میزان گلوکز خون از حد طبیعی بیشتر باشد، هیپرگلیسمی یا زیادیِ قند خون رخ می دهد (هیپر = زیاد، گلیسمی = گلوکز خون).
چنانچه میزان قند خون در حد بینابین قرار داشته باشد، ممکن است پزشک بخواهد در روز دیگر آزمایش خونِ ناشتا و بعد از صرف گلوکز را مجددا تکرار کند. اگر از نیمه شب به بعد چیزی میل نکنید، باید گلوکز خونتان کمتر از ۸ /۷ میلی مول در لیتر (۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر) باشد. مقادیر بالاتر از این میزان حاکی از ابتلا به بیماری دیابت است.
تشخیص وجود دیابت راحت تر از رد آن است. اگر مقدار گلوکز خونتان (ناشتا یا غیرناشتا) کمتر از ۵/۵ میلی مول در لیتر (۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) باشد، احتمال ابتلای شما به دیابت فوق العاده کم است. مقدار گلوکز خون بعد از صرف غذا به نحو چشمگیری تغییر می کند، اگر مقدار گلوکز در حالت ناشتا بین ۵/۵ (۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) و ۸ /۷ میلی مول در لیتر (۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر)، و بعد از صرف صبحانه بین ۵/۵ (۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) و ۱/ ۱۱ میلی مول در لیتر (۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) باشد، پزشک ممکن است آزمایش تحمل گلوکز برایتان تجویز کند. در این آزمایش، به آزمایشگاه می روید بدون آنکه از نیمه شب گذشته چیزی، جز آب، میل کرده باشید. نمونه خون برای تعیین مقدار گلوکز گرفته می شود، و بعد یک نوشیدنی حاوی ۷۵ گرم گلوکز می نوشید. دو ساعت بعد، نمونه دیگری از خونتان می گیرند (برخی آزمایشگاهها در این فاصله نیز نمونه هایی از خون می گیرند). نتیجه آزمایش تحمل گلوکز به ترتیب زیر تفسیر می شود:

***

مقدار گلوکز در فرد ناشتا کمتر از ۸/ ۷ میلی مول در لیتر

(۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر) :سالم

مقدار گلوکز در فرد دو ساعت بعد از صرف غذا کمتر از
۸/ ۷ میلی مول در لیتر (۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر): سالم

مقدار گلوکز در فرد ناشتا کمتر از ۸/ ۷ میلی مول در لیتر
(۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر):وجود اختلال در تحمل گلوکز

مقدار گلوکز در فرد، در ظرف کمتر از دو ساعت پس
از صرف غذا، بین ۸/ ۷ و ۱/ ۱۱ میلی مول در لیتر(۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر):وجود اختلال در تحمل گلوکز

مقدار گلوکز در فرد ناشتا بیشتر از ۸ /۷ میلی مول در لیتر(۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر):ابتلا به دیابت

مقدار گلوکز دو ساعت بعد از صرف غذا ۱۱ میلی مول در لیتر(۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر):ابتلا به دیابت

***

• نشانه های بیماری دیابت کنترل نشده عبارت اند از: احساس ناخوشی، بی قوتی، تشنگی، آشامیدن مایعات فراوان، دفع فراوان ادرار، کم شدن وزن، احساس گزگز، تاری بینایی، خارش، عفونت، یبوست و چنگه شدن. برخی از مبتلایان به دیابت هیچ نشانه ای ندارند.
  
• برخی افراد که بیماری دیابت آنها بتازگی تشخیص داده شده است، هیچ گونه علامت بالینی بروز نمی دهند، مگر آنها که قند خونشان بسیار بالاست یا مدتهای مدیدی به دیابتِ درمان نشده مبتلا بوده اند.
  
• اگر در ادرارتان گلوکز یافت شود، احتمالاً به دیابت مبتلا هستید.
  
• اگر مقدار گلوکز خونتان بیش از ۱۱ میلی مول در لیتر (۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) باشد و هیچ یک از نشانه های مربوط به دیابت را نداشته باشید، یقینا به دیابت مبتلا هستید.
  

ترجمه این کتاب را به همسرم،
یاور و همراهم،
تقدیم می کنم.

Dr. Rowan Hillson