کتاب دِه
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلامی

کوچک ترین واحد جغرافیایی ـ اداری در تقسیمات کشوری ایران است. در فارسی، واژه های روستا، قصبه، دهکده و آبادی(۱) و در عربی کفْر (جمع: کفور) و ریف (جمع: اَرْیاف)(۲) به همین معنا به کار رفته اند.
ده واژه ای فارسی و ریشه آن در اوستایی دَئینْگْهْو/ دهیو (dahyu-)، به معنای کشور و ولایت، است(۳) و پادشاهان هخامنشی، در کتیبه های به جامانده از آن دوره، خود را خشایاثیا دهیونام (به معنای فرمانروای کشور) می نامیدند.(۴) این واژه به همین معنا در متون پهلوی نیز آمده و دهپت (dehpat)/ دهبد/ دهبذ، به معنای پیشوای ده، معادل فرمانروا یا حاکم بوده است.(۵) اما واژه مصطلح برای ده به معنای امروزی آن در متون اوستایی و پهلوی به ترتیب ویس (vis) و متا(mata)/ مت بوده است.(۶) با گذشت زمان، اصطلاح دهیو به معنای امروزی ده به کار رفت.(۷) ده به این معنا در واژه دهگان (معرب آن: دهقان) در برخی متون پهلوی به کار رفته است. در اواخر دوره ساسانی (حک: حـ ۲۲۶ـ۶۵۲ میلادی)، دهقانان طبقه ای از زمین دارانِ نماینده حکومت در میان روستاییان بودند و وظیفه اصلی آنها جمع آوری مالیات بود.(۸)
واژه ده در جهان اسلام، به ویژه در منابع جغرافیایی فارسی نیز به کار رفته(۹) و به صورت الدِئا به زبان اسپانیایی راه پیدا کرده است.(۱۰)