کتاب تاریخ تلخ نشر انتشارات نگاه

«محمد قراگوزلو» در کتاب «تاریخ تلخ» تمام لایه‌های پنهان و هزارتوهای پیچیده‌ی افکار «احمد شاملو» را از خط به خط آثار و گفته‌هایش واکاوی کرده است. او توانسته مرزهای فکری و اندیشه‌ی شاملو را به طور خاص و با تاکید بر اندیشه‌های فاشیستی، سوسیالیستی و نئولیبرالیستی بررسی کند. و این در حالی است که خود شاملو گفته است: «این که می‌توان کل کار مرا به دوره‌یی تقسیم کرد یا نه چیزی است که من به‌اِش فکر نکرده‌ام، ولی تصور می‌کنم صورت بگیرد». قراگوز لو با نوشتن این کتاب، دِینی را که جامعه‌ی ادبی ایران همیشه مدیون شاملو بوده را ادا کرده و نام خود را به عنوان یکی از جسورترین افشاگران ادبیات معاصر ایران ثبت کرده است. کتاب تاریخ تلخ در سال 96 در انتشارات نگاه منتشر شده است.

مروری بر فصل‌های کتاب تاریخ تلخ

این کتاب شامل یک درآمد و سه دفتر است. درآمد این اثر «دایناسوری با هزار سر» نام دارد. در این بخش نویسنده ملاحظات ادبی و فرهنگی را کنار گذاشته و بی‌محابا از شاملو گفته، کسی که با هر خط و کلمه‌اش شگفتی‌ساز می‌شود و مصداق همان دایناسوری است که هزارتا سر دارد. درآمد این کتاب با لحن و کلام خاصی که دارد، در ستایش شاملو و اندیشه‌ی این مرد بزرگ است.

در دفتر اول «مبانی تاریخی سیر تطور اندیشه‌ی اجتماعی احمد شاملو از فاشیسم به سوسیالیسم» را می‌خوانیم. در این بخش از کتاب با روند تفکرات و مبارزات فاشیستی شاملو آشنا می‌شویم. همچنین چگونگی پیوستن این شاعر به جبهه‌ی سوسیالیست هم در همین فصل بررسی می‌شود. در این بخش اندیشه‌های سیاسی شاملو نه به عنوان یک سیاست‌مدار یا نظریه‌پرداز مباحث سیاسی، که به عنوان یک شاعر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دفتر سوم «دشنه‌ها و دشنام‌ها» نام دارد. این بخش درباره‌ی کاروند فکری شاملو و تفاسیر مختلفی است که از آثار او انجام شده است. آراء «نادر نادرپور» و «اخوان لنگرودی» در این باره، با تاکید بیشتری بررسی شده، تا جایی که نام فرعی «نادرپور و اخوان لنگرودی، دو روی سکه» برای این بخش انتخاب شده است. لیبرالیسم و نئولیبرالیسم در تقابل با نظام امپریالیستی و بازتاب این مکتب‌ها در ادبیات ایران هم از مباحثی است که در این بخش از کتاب با جزییات کافی بررسی شده است.

درباره کتاب تاریخ تلخ

لحن و کلام نویسنده در این کتاب گاهی بسیار تند و گزنده می‌شود، انگار از این همه سکوت و حرف‌های عجیب و غریبی که به شاملو نسبت می‌دهند به تنگ آمده و حالا اینجاست تا افشاگری کند. او بی‌محابا از افراد بزرگ و سرشناسی حرف می‌زند که چندان سرنوشت خوبی در محتوای این کتاب در انتظارشان نیست.

هنر نویسنده در نوشتن این کتاب ین است که بدون ارجاع به مستندات و آثاری که درباره‌ی شاملو نوشته شده، توانسته خط اندیشه‌ی سیاسی و فکری این شاعر را از دل اشعار و سروده‌هایش بیرون بکشد. مساله‌ی مهمی که در این کتاب مطرح می‌شود این است که شاملو در خدمت هیچ حزب و جریان سیاسی خاصی نبوده، پس گروه‌های مختلف سیاسی نمی‌توانند از اندیشه‌های این شاعر به نفع خود و به زیان گروه‌های رقیب استفاده کنند. این در حالی است که خودِ شاملو طی سخن‌رانی کوتاهش در پیش از شعرخوانی در یوته‌بوری سوئد به تفاوت‌های شاعر و سیاست‌مدار اشاره کرده است.

در این کتاب به این واقعیت اشاره می‌شود که شاملو از معدود چهره‌های ادبیات ایران است که همیشه متوجه دو طیف متفاوت از نظرات و عقاید بوده است. شاملو شخصیتی است که خیلی اهل نمایش و ماجراهای پرشور مخاطب‌پسند نیست. از طرفی نمی‌تواند در برابر مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سکوت کند و آرام بماند. شعر او بستری است که در آن خشم و عصیان خود را فریاد می‌زند و با صراحت از واقعیت‌های زشت جامعه افشاگری می‌کند. به این ترتیب خیلی از  منتقدانش به شدت مخالف تفکرات و آثار او بودند و در مقابل هم گروهی بودند که او را به حد پرستشی خداگونه می‌پرستیدند. با این حال، شاملو بی‌خیال و فارغ از همه‌ی این درگیری‌ها، باز هم کار خودش را می‌کند و به روش و مسلک خودش مسائل را می‌بیند.

شاملو نه افسانه است و نه اَبَرانسانی که هزاران سال پیش می‌زیسته و حرف و سخنش مثل یک اسطوره دست به دست شده است. او همین چند دهه‌ پیش همراه با دو سه نسل جوان زندگی کرده و «در این ظلام یک دم درخشیده و جسته و رفته». شاملو مردی است که هر چند صد سال یک بار در یک ملت ظهور می‌کند. کتاب تاریخ تلخ، مرثیه‌ای آتشین و گزنده از مردی است که جریان‌ساز ادب و فرهنگ یک ملت شده است.

درباره محمد قراگوزلو

قراگوزلو در سال 1338 متولد شده است. او در جوانی مدتی سردبیر هفته‌نامه‌ی داخلی کانون پرورش فکری کودکان بوده و طی این مدت دو کتاب مصور به نام‌های «مار هفت سر» و «دریا کجاست» برای خردسالان منتشر کرده است. او از اندیشمندان مطرحی است که در کنار نظریه‌پردازی‌های سیاسی، به اوضاع ادب و فرهنگ ایران هم تسلط زیادی دارد و از این منظر توانسته آثار ناب متعددی به جامعه‌ی ادب و سیاست ایران ارائه کند. «همسایگان درد»، «چنین گفت بامداد خسته»، «صاحب شناسنامه»، «امکان فروپاشی سرمایه‌داری» و «فکر دموکراسی سیاسی» از آثار مطرح این نویسنده و روشن‌گر معاصر است.

در بخشی از کتاب تاریخ تلخ می‌خوانیم

احمد شاملو بود دیگر!
آدم‌های اطرف‌اَش را خوب می‌شناخت، اما در قضاوت کاروند و رفتار آنان نه فقط عجول، بل که سخت حق به جانب بود. حال اسماعیل خویی را می‌گرفت که به اصطلاح گونه‌ی درجه‌ی دوی مهدی اخوان ثالث در قالب و سبک نیمایی-خراسانی است و شعری را که شک ندارم به مناسبت مرگ جلال آل احمد و برای خاطره و به خاطر او سروده بود، به دلایل ایده‌ئولوژیک پس می‌گرفت و زیراَش می‌زد!
با این که به موقعیت روزنامه‌نگاریِ مسعود بهنود در رژیم شاه آشنا بود و خوب می‌دانست که هم او ماجرای کمپ دیوید را گزارش کرده است و با این که از ارتباط تنگاتنگ علی‌رضا میبدی با امثال احسان نراقی و ایضاً دستگاه پهلوی، نیک آگاه بود، اما ساعت‌ها به گپ‌وگفتی صمیمی با اینان می‌نشست و زمان دیگری که ویرش می‌گرفت یکی را ... "بهبود پهلوی" می‌خواند و دیگری را دزد تنها بیوگرافی دست‌نویس‌اَش معرفی می‌کرد و کسی هم در این میان پیدا نمی‌شد که بگوید آخر احمد جان! چه کسی ترا مجبور کرد که ساعت‌ها با "تهران مصور" و "مفید" گپ بزنی و تک نسخه‌ی زیست‌نامه‌اَت را بی‌پروا به دست فلانی بدهی؟

احمد شاملو بود دیگر! 
با لجاجت عجیبی سعی می‌کرد خود را لامذهب نشان دهد و در این راه چندان پیش می‌رفت که می‌کوشید حافظ را نیز کنار دست خود بنشاند و با سماجت هر چه بیشتر از شاعری که بارها به کتاب مقدس سوگند خورده است، روشن‌فکری دین‌ستیز، منکر رستاخیز و آدمی معادل ماتریالیست‌های قرن گذشته‌ی فلسفه‌ی آلمانی بتراشد. این که چگونه با آن همه هوش ذاتی، الاهیات قاطعِ ساطع در غزل حافظ را نمی‌دید، بر من دانسته نیست. اما همین آدم تا توانسته است کاتولیک‌تر از پاپ، پای مسیح را به شعراَش باز کرده است و هرگاه که شاعر یا منتقدی به این "آقای ناصریِ" او خرده‌یی گرفته است، به سرعت و پرخاش‌گرانه درآمده است که منظوراَش از اسطوره‌ی مسیح هر عیسای دیگری ست که قربانی خشونت شده است.