کتاب استنفورد ۳۶ ... فلسفه موسیقی

کتاب «موسیقی» اثری از «اندرو کنیا» و برگزیده‌ای از مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد است. این کتاب موضوع موسیقی را از منظری تازه بررسی می‌کند و سعی کرده تا تمام مفاهیم را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند، تا مخاطبان مختلف بتوانند آن را درک کنند و به آگاهی بیشتری از خود و اطرافیان‌شان برسند. کتاب دانش‌نامه فلسفه استنفورد، موسیقی با ترجمه‌ی «گلنار نریمانی» در سال 94 در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

خلاصه فصل‌های کتاب موسیقی

فصل اول، موسیقی چیست: در این فصل بیشتر بحث‌ها روی موسیقی «محض» یا «مطلق» متمرکز است، یعنی نوعی از موسیقیِ سازی که هیچ عنصر غیرموسیقیایی در آن وجود ندارد. اغلب فیلسوفانی هم که کارشان در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد، بر این نوع موسیقی تمرکز دارند.
فصل دوم، هستی شناسی موسیقی: هستی شناسی موسیقی به معنای مطالعه‌ی انواع چیزهای موسیقیاییِ موجود و نسبت‌های حاکم میان آن‌هاست. مباحثی که بیش از همه در این حوزه مورد بررسی قرار گرفته‌اند، ماهیت متافیزیکی آثار موسیقی کلاسیک و چیستیِ «اجرای اصیل» هستند.
فصل سوم، موسیقی و عواطف: پرسش فلسفی‌ای که بیش از همه درباره‌ی موسیقی و عواطف مورد بحث بوده، این است که موسیقی چگونه می‌تواند عواطف را بیان کند. نوع دیگری از پرسش‌ها در این حوزه درباره‌ی واکنش‌های عاطفی شنوندگان به موسیقی است.
فصل چهارم، فهم موسیقی: حیوانات هم می‌توانند موسیقی را بشنوند، اما نه به شکلی که ما آن را می‌شنویم. ما می‌توانیم موسیقی را بشنویم و آن را بفهمیم. اما چه چیزی باعث ایجاد تجربه‌ی فهمیدن موسیقی می‌شود؟
فصل پنجم، موسیقی و ارزش: بحث‌های زیادی درباره‌ی ماهیت ارزش هنری و ارزش زیبایی شناختی موسیقی وجود دارد. آیا این دو، اصطلاحاتی معادل‌اند یا مفاهیمی متمایز؟

درباره کتاب موسیقی

فلسفه‌ی موسیقی مطالعه‌ی پرسش‌های بنیادین درباره‌ی ماهیت موسیقی و تجربه‌ی ما از آن است. برخلاف فلسفه‌ای مانند فلسفه‌ی علم، فلسفه‌ی فعالیت‌های هنری، مانند موسیقی، مردم بیشتری به واسطه‌ی این که هر روز با موسیقی زندگی می‌کنند، پیشینه و تجربه‌ی بیشتری در آن دارند. موسیقی در زندگی بسیاری از مردم نقشی اساسی و کلیدی دارد. مردم پیش از آن که فیلسوف یا محققی بخواهد درباره‌ی نظریات موسیقی شناسی حرفی زده باشد، خودشان به آن پرسش‌ها فکر کرده‌ و حتی جوابی هم برای‌شان پیدا کرده‌اند. با این حال موسیقی شاید از آن دسته هنرهایی باشد که فلسفی‌ترین معماها را مطرح می‌کند. کتاب موسیقی کمابیش بر آثار متاخر در حوزه‌ی فلسفه موسیقی که طی پنجاه سال اخیر دیده شده‌اند، تمرکز دارد و رویکردی تحلیلی را در پیش گرفته است.

کتاب موسیقی براساس مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد نوشته شده است. این دانش‌نامه‌، حاصل طرحی است که در سال 1995 در دانشگاه استنفورد آغاز شده و همچنان ادامه دارد. متن کامل تمام مقالات این دانش‌نامه در اینترنت به صورت رایگان و به آسانی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. در این دانش‌نامه‌ی آنلاین، مطالب متنوعی درباره‌ی موضوعات مختلف وجود دارد، که برخی از آن‌ها بسیار طولانی و جامع هستند. دانشنامه‌ی فلسفه استنفورد پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه‌ی عمومی برقرار کرده است. این پایگاه اینترنتی توانسته مرجع موثق و قابل اعتمادی برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان باشد. انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن تمام مطالب آن به زبان فارسی، کاری عظیم و دشوار است. به همین دلیل مدخل‌های این دانش‌نامه جداگانه انتخاب و ترجمه می‌شوند.

در بخشی از کتاب موسیقی می‌خوانیم

این پرسش که اثر موسیقایی دقیقا چیست، بدوا از پرسشی مشابه درباره آثار نقاشی، پیچیده‌تر و معمایی‌تر است. برخلاف بخش زیادی از ادبیات، نمونه‌های اثر در این جا اجراها هستند، که تفسیر یا برداشتی از اثر به دست می‌دهند. با این حال، اثر را می‌توان مستقل از هر اجرایی نیز تفسیر کرد، و اجراها خود قابل تفسیرند. این گونه سخن گفتن از «تفسیر» به این واقعیت اشاره دارد که ما موسیقی را هنری سرشار از معنا می‌یابیم، و در عین حال، برخلاف نمایش یا [درام]، موسیقیِ سازیِ محض دارای هیچ محتوای معنایی روشنی نیست. این امر بلافاصله باعث می‌شود که بپرسیم چرا باید موسیقی را این چنین ارزشمند بیابیم. تواناییِ آشکار موسیقی در بیان عواطف در عین این که به یک معنی هنری انتزاعی است، در مرکز اندیشه‌های بسیاری از فیلسوفان درباره چنین موضوعاتی قرار دارد.

توضیحاتِ راجع به مفهوم موسیقی معمولا با این ایده آغاز می‌شوند که موسیقی عبارت است از صوت سازمان‌یافته [یا منظم]. آن‌ها در ادامه یادآور می‌شوند که این توصیف بیش از حد کلی است، چرا که نمونه‌های زیادی از صوت سازمان‌یافته وجود دارند که موسیقی نیستند، مانند گفتار انسان و صداهایی که حیوانات و ماشین‌ها تولید می‌کنند. دو نوع شرط ضروری دیگر هست که فیلسوفان در تلاش‌های‌شان برای میزان کردنِ ایده‌ی نخستین، به این شرط افزوده‌اند. یکی از آن‌ها استفاده از «تونالیته» یا ویژگی‌های ذاتا موسیقایی مانند ارتفاع و ریتم است. دیگری، استفاده از ویژگی‌ها یا تجربه‌ی زیبایی‌شناختی است. چنان که از این ارجاعات برمی‌آید، می‌توان هر کدام از این شرایط را به طور مجزا، یا هر دو را با هم، پذیرفت.