کتاب راهنمای مادران در تغذیه کودک

فصل اول: تغذیه­ی شیرخوار با شیر مادر

مقدمه

دوران شیرخوارگی به دورانی گفته می­شود که نوزاد از شیر مادر استفاده می­کند. ممکن است نوزاد فقط از شیر مادر استفاده کند و یا از شیر مادر به همراه غذای کمکی یا غذای خانواده استفاده نماید. به هرحال تا زمانی که نوزاد از شیر مادر استفاده می­کند، شیرخوار می­باشد.
در این فصل، تغذیه­ی نوزاد به­وسیله­ی شیر مادر بیان می­شود. مطالب دیگر مربوط به دوران شیرخواری، مانند تغذیه­ی کمکی، شروع غذای خانواده و غیره در فصل بعد بیان می­گردند.

فواید شیر مادر

شیر مادر، بهترین و کاملترین غذا برای نوزاد می­باشد. احکام اسلامی هم به این نکته تاکید دارند. در احکام داریم که مستحب است، نوزاد از شیر مادر تغذیه کند. همچنین اهمیت شیردادن به نوزاد به­قدری زیاد است که بیان شده، مادر می­تواند بچه­اش را در حال نماز در آغوش گرفته و شیر دهد. همچنین مادری شیرده که روزه برای خودش یا بچه­اش زیان دارد، واجب نیست روزه بگیرد.
شیر مادر به دلایلی بهترین غذا برای نوزاد می­باشد که به بعضی از آنها اشاره می­شود.

۱ـ ترکیب شیر مادر، از نظر مواد مغذّی، مناسب­ترین ترکیب برای نوزاد است.

نوزاد حیوانات مختلف، با هم متفاوت هستند و نیازهای مختلفی دارند. شیر هر حیوانی، متناسب با نیازهای همان حیوان تولید می­شود. شیر حیوانات مختلف از نظر ترکیبات، با هم متفاوت هستند و مناسبترین شیر برای نوزاد هر حیوانی، شیر همان حیوان می­باشد. به جدول زیر نگاه کنید و تفاوت شیر حیوانات مختلف را مشاهده نمائید.

جدول ترکیب شیر حیوانات مختلف (در ۱۰۰ میلی­لیتر شیر)

همانطور که مشاهده می­کنید، شیر انسان نسبت به سایر حیوانات دارای قند (کربوهیدارت) بالاتر و پروتئین پایین­تر می­باشد. نوزاد انسان، موجودی کاملاً متفاوت است. او به رشد مغزی و هوشی بالاتری نیاز دارد و در عوض عضلات او بسیار کندتر از سایر حیوانات رشد می­کنند. سلول های مغزی برای رشد خود به قند (کربوهیدرات) نیاز دارند و برای ساخته شدن عضلات پروتئین نیاز است. بدین شکل، شیر انسان با قند بالاتر، نیاز سلول­های مغزی او را تامین می­کند و شیر سایر حیوانات با پروتئین بالاتر، نیاز عضلانی آنها را برآورده می­سازد. بنابراین شیر انسان، بهترین ترکیب برای نوزاد انسان است.
امروزه شیرهایی به طور مصنوعی ساخته می­شوند که ترکیبی بسیار شبیه به شیر انسان دارند، با این حال هنوز ترکیبی ساخته نشده است که از هر جهت شبیه به شیر مادر باشد. از طرف دیگر، ترکیب شیرهای مصنوعی ثابت است در حالی که ترکیب شیر مادر هم­زمان با رشد نوزاد تغییراتی می­کند که متناسب با رشد نوزاد می­باشد. شما تغییرات شیر در روزهای اول شیردهی را به خوبی مشاهده می­کنید، بعدها هم تغییراتی جزئی­تر در شیر ایجاد می­شود که به صورت عادی قابل مشاهده نیست. همچنین شیر مادرهای مختلف، تفاوتهای کمی با هم دارند که گویا متناسب با نوزاد خودشان می­باشد. چنین تغییراتی در شیرهای مصنوعی امکان­پذیر نیست. به طور مثال شیر مادرانی که نوزاد آنها نارس است به شکل مشخصی متفاوت با شیر سایر مادران است. البته در چنین مواردی، شیرهای مصنوعی متفاوتی وجود دارد، ولی این تغییرات در حدی نیست که برای هر نوزادی یک نوع شیر مصنوعی وجود داشته باشد.
با توجه به تمام صحبت­ها، به این نتیجه می­رسیم که شیر مادر، بهترین و مناسب­ترین ترکیب را دارد و شیر هیچ حیوانی و هیچ نوع شیر مصنوعی نمی­تواند جای آن را بگیرد. حتی شیر مادر برای کودک خودش بهتر از شیر سایر زنان می­باشد. در احکام اسلامی هم داریم که برای شیردادن بچه، مادر او از هر دایه­ای بهتر است.

۲ـ شیر مادر از بسیاری حساسیت ها و ناراحتی­های پوستی جلوگیری می­کند.

تحقیقات، نشان می­دهد که در بسیاری از کشورها، همزمان با کاهش شیر مادر و افزایش مصرف شیرهای دیگر، به خصوص شیرگاو، درصد حساسیت­ها، بالا رفته و علائم گوارشی، پوستی و تنفسی بیشتری دیده می­شود. تغذیه­ی نوزاد با شیرمادر، می­تواند از بروز بسیاری از حساسیت­ها در سنین بزرگسالی، جلوگیری نماید.

۳ـ ایمن شدن نوزاد و کاهش بیماری ها

شیر مادر دارای عوامل ایمنی می­باشد که وارد بدن نوزاد می­شوند و نوزاد را در برابر بیماری­های عفونی و میکروبی محافظت می­کند. این عوامل وارد بدن نوزاد می­شوند و چنانچه میکروبی وارد بدن نوزاد شود، آن را نابود می­نمایند. به این شکل خطر ابتلای نوزاد به بیماری های میکروبی کم می­شود.
در بدن انسان میکروب­هایی وجود دارند که برای بدن مفید هستند، میکروب­های دیگری نیز وجود دارند که نه مفید هستند و نه ضرری می­رسانند. این دو نوع میکروب وقتی در بدن باشند، جای کمتری برای میکروبهای بیماری­زا باقی می­ماند و میکروب­های بیماری­زا کمتر می­توانند وارد بدن شده و رشد نمایند. بدن مادر، این میکروب­ها را دارد ولی بدن نوزاد، خالی از هر نوع میکروبی می­باشد.
تماس نوزاد با بدن مادر و شیرخوردن او، باعث می­شود تا میکروب­های مفید و میکروب­های بی­ضرر، وارد بدن نوزاد شده، جایی برای میکروب­های بیماری­زا نگذارند. شیشه، پستانک، قاشق و فنجان، دارای میکروب­های مفید و یا بی­ضرر نیستند، زیرا وقتی می­خواهیم با حرارت دادن میکروب­های بیماری­زا را از بین ببریم. میکروب­های مفید یا بی­ضرر هم از بین می­روند.
مشکل دیگر این است که ضد­عفونی کردن کامل وسایل تهیه­ی شیر، کار چندان ساده­ای نیست و امکان آلودگی آن­ها به میکروب­های بیماری­زا و بیمار کردن کودک وجود دارد.
با توجه به تمام حرفهای گفته شده، چنین نتیجه می­گیریم که بهترین راه برای ایمنی نوزاد و کاهش بیماری­های او، استفاده از شیر مادر می­باشد.

۴ـ رشد احساسی و روانی در نوزاد و مادر

تماس بدنی نوزاد با مادر و نگاه­های آنها به یکدیگر، باعث رشد عاطفی نوزاد و لذت بردن مادر می­شود. این تماس­های مداوم، مخصوصاً تماس اولیه­ای که بلافاصله بعد از تولد نوزاد انجام می­گیرد، باعث بهبود رابطه ی مادر و کودک در آینده می­گردد.
این روابط باعث می­شود تا نوزاد احساس آرامش کند و نیازهای خود را برآورده ببیند. همین احساس باعث رشد کودک از نظر روانی و عاطفی می­شود و تربیت کودک در آینده را آسان­تر می­نماید.
شیر دادن به نوزاد سبب می­شود تا مادر، از مادر شدن احساس رضایت نماید. مادر راضی، وظایف خود را با شادی و علاقه انجام می­دهد. برعکس مادری که روابط خوبی با نوزاد خود ندارد، خود را مجبور به انجام وظایف دشوار مادری می­بیند و همواره ناراحت است. این ناراحتی­ها موجب افسردگی مادر می­شود و سلامت روانی او را به خطر می­اندازد. مادر افسرده، سلامتی روانی نوزاد را به خطر می­اندازد و او را عصبی و بی­قرار می­کند. این حالات نوزاد­، باعث سخت­تر شدن کار مادر گشته و ناراحتی او را افزایش می­دهد. به همین شکل هر روز که می­گذرد مشکلات مادر و نوزاد، بیشتر می­شود.

۵ـ رشد فک و دندان­ها

مکیدن پستان مادر باعث شکل­گیری فک ­و رشد و نمو فک و دندانهای نوزاد می­شود.

۶ـ شیر مادر از پرخوری نوزاد جلوگیری می­کند و باعث می­شود تا بعدها کمتر به چاقی دچار شود.

۷ـ به مدت یک هفته، ترکیب شیر مادر متفاوت است. به این شیر، آغوز می­گویند. آغوز دارای مقدار زیادی مواد ایمنی است که نوزاد را در برابر بیماری­ها حفظ می­نماید. مواد ایمنی موجود در آغوز، متناسب با بیماریهای منطقه­ای است که مادر و کودک در آن زندگی می­کنند. این مطلب سبب می­شود تا نوزادان در برابر بیماری­های منطقه­ی خودشان مصون شوند. به همین دلیل، نوزادانی که از شیر مادر استفاده می­کنند، کمتر بیمار می­شوند. آغوز، علاوه بر مواد ایمنی، دارای مقدار زیادی کاروتن است که در بدن نوزاد ذخیره می­شود. کاروتن ماده­ای است که می­تواند به ویتامین A تبدیل گردد. به همین جهت به کاروتن، پیش­ساز ویتامین A می­گویند. کاروتن ذخیره شده در بدن نوزاد، آرام­آرام به ویتامین A تبدیل شده و نمی­گذارد نوزاد با کمبود ویتامین A روبرو شود.

۸ـ یکی از مزایای استفاده از شیر مادر، رشد بهتر و بیشتر مغز می­باشد.
شیر مادر به­وسیله­ی ترکیبات مناسبی که دارد، باعث می­شود تا مغز نوزاد، رشد بهتری داشته باشد و کودک باهوش­تر گردد.

۹ـ کودکانی که از شیر مادر استفاده می­کنند، به میزان کمتری دچار عفونت­های گوارشی و روده­ها می­شوند. دلیل این امر، احتمال آلودگی نوزاد از طریق شیرخشک می­باشد. حتی زمانی که بهداشت را به­خوبی رعایت می­کنید، باز هم احتمال آلودگی از طریق دادن شیرخشک، وجود دارد.

۱۰ـ استفاده از شیشه و پستانک، ایجاد قولنج در شیرخواران را افزایش می­دهد. زمانی که نوزاد پستانک را می­مکد، هوای زیادی را می­بلعد که سبب ایجاد قولنج می­شود.

۱۱ـ شیر دادن به نوزاد، باعث از بین رفتن چربی ذخیره شده در بدن مادر می­شود. در طول بارداری، بدن مادر مقدار زیادی چربی ذخیره می­کند. شیردهی به نوزاد، باعث از بین رفتن این چربی و جلوگیری از چاقی مادر می­شود.

۱۲ـ مکیدن پستان توسط نوزاد، باعث انقباض سریع رحم می­شود.
انقباضات رحم باعث می­شوند تا بدن مادر سریع­تر به حالت اول بازگردد.

۱۳ـ شیردادن به نوزاد از نظر اقتصادی به صرفه است. شیردهی به نوزاد، باعث صرفه­جویی در هزینه­ها می­گردد. شیر دادن علاوه بر اینکه سبب صرفه­جویی در مخارج می­گردد، باعث صرفه­جویی در وقت و زمان هم می­شود.

۱۴ـ شیر دادن به نوزاد، درد سر کمتر دارد. اگر همه­ی مسائل مربوط به خرید، آماده کردن و تهیه­ی شیرخشک، ضدعفونی کردن شیشه­ها و پستانک­ها را در نظر بگیرید، آن وقت متوجه پر­دردسر بودن این کار می­شوید. بعضی از مادرها تصور می­کنند که استفاده از شیرخشک، آسان و بی­دردسر است. حال آنکه این مطلب صحیح نیست. به طور مثال فرض کنید که نوزاد شما هنگام شب گرسنه شده و شیر می­خواهد. شما مجبور می­شوید تا بلند شوید، شیر را آماده کرده و گرمی آن را امتحان کنید و سپس آن را به نوزاد خود بدهید.
همانطور که مشاهده می­کنید تغذیه­ی نوزاد با شیر مادر دارای فواید فراوانی می­باشد. شاید به همین دلیل است که پیامبر(ص) چنین می­فرمایند:
«هنگامی که مادر، بچه­اش را شیر می­دهد، خداوند متعال در برابر هر نوبت تغذیه­ی کودک، ثواب آزادکردن یک بنده، که از اولاد اسماعیل باشد، به او عطا می­فرماید و هنگامی که دوران شیرخوارگی تمام می­شود، فرشته­ی بزرگوار الهی دست بر پهلوی مادر نهاده و می­گوید: زندگی را از نو آغاز کن که خداوند متعال، همه­ی گناهان گذشته­ات را آمرزید.» (وسایل الشیعه / جلد ۱۵)

موارد منع شیردهی

شیر مادر برای رشد و سلامتی کودک، غذایی بی­نظیر است و نباید به دلایلی مانند شاغل بودن، دوقلوئی، حساسیت نوزاد، ناکافی بودن شیر، سزارین و... نوزاد را از این حق طبیعی محروم کرد. موارد نادری وجود دارد که مادر نباید به نوزاد خود شیر دهد. در این موارد با تشخیص پزشک، مادر باید شیردهی را قطع نماید و روش دیگری را جهت تغذیه­ی نوزاد خود انتخاب کند.
موارد منع شیردهی از این قرارند:
۱ـ بیماریهای متابولیک نوزاد، مانند گالاکتوزمی و فنیل­کتونوری
۲ـ حاملگی مجدد مادر که در صورت شیردهی به نوزاد، بسیار نادر می­باشد. شیردادن تا هفته­ی بیستم حاملگی اشکالی ندارد ولی بعد از آن باید قطع شود.
۳ـ اعتیاد مادر به مواد مخدر تزریقی، مانند کوکائین و هروئین.
۴ـ ابتلای مادر به هپاتیت C
۵ـ مصرف­داروهای بروموکریپتین، ارگوتامین، لیتیم، ترکیبات­رادیواکتیو، تاموکسی­فن، آنتی­متابولیتها (هیدروکسی اوره، متوترکسات، مرکاپتوپورین)، فینن دیون، فن سیکلیدین

شیردهی را چه موقع شروع کنیم؟

بهترین موقع برای شیردهی، بلافاصله بعد از تولد نوزاد می­باشد. حتی مادرانی که نوزاد پیش از موقع بدنیا آورده­اند و یا سزارین کرده­اند هم می­توانند بلافاصله بعد از تولد نوزاد به او شیر دهند. اتفاقاً شیردادن به این نوزادان، بسیار مهم است؛ چرا که شیر این مادرها، ترکیبی متفاوت و متناسب با نیاز این­گونه نوزادها دارد. شیردادن بلافاصله بعد از تولد نوزاد، باعث افزایش شیر در مادران شده و از این نظر هم، مهم می­باشد.
شیر اولیه، مایعی زردرنگ است که به آن آغوز می­گویند. آغوز، بعد از تولد تا هفت روز بعد، به­جای شیر ترشح می­شود. مادران باید آغوز را به نوزاد بدهند و بدانند آغوز برای رشد و سلامتی نوزاد، بسیار مفید است. آغوز نسبت به شیرکامل، دارای پروتئین و املاح بیشتری می­باشد و چربی و قند کمتری دارد. همچینن دارای مقدار زیادی کاروتن می­باشد. کاروتن موجود در آغوز وارد بدن نوزاد گشته و ذخیره می­شود. کاروتن ذخیره شده کم­کم به ویتامینA تبدیل می­شود. شیر مادر، مقدار بسیار کمی ویتامینA دارد، بنابراین نوزادانی که آغوز نخورده­اند با کمبود ویتامینA روبرو می­شوند. آغوز مواد ایمنی زیادتری نسبت به شیر مادر دارد و نوزاد را در برابر بیماری­ها محافظت می­نماید.
برخی از مادران از دادن آغوز به نوزاد خودداری می­کنند. آنها به علت متفاوت بودن شکل آغوز با شیر معمولی، فکر می­کنند که شیر آنها خراب است. این فکر صحیح نیست و همانطور که گفته شد، همین ترکیب متفاوت، فواید فراوانی برای نوزاد دارد.
یکی دیگر از فکرهای اشتباه، این است: مادرانی که سزارین کرده­اند، نمی­توانند بلافاصله به نوزاد خود شیر بدهند. باید دانست حتی مادرانی که سزارین نموده­اند هم می­توانند به راحتی و بلافاصله بعد از به دنیا آمدن نوزاد، به او شیر دهند.
شروع شیردهی به نوزاد، حداکثر تا نیم­ساعت پس از بدنیا آمدن نوزاد، بسیار مهم است. این کار سبب می­شود تا مادر بتواند دوران شیردهی موفقی را طی کند. یکی از دلایلی که سبب کاهش شیر یا ناتوانی مادر از شیردادن به نوزاد می­گردد، این است که مادر، بلافاصله بعد از تولد نوزاد، به او شیر نداده است.

مسائل و مشکلات شیردهی و راه­حل آنها

ممکن است پیش از شروع شیردهی، مسائلی برای شما پیش بیاید که شما را از فکر شیردادن به نوزاد، منصرف نماید. گاهی این مسائل بعد از شروع شیردهی رخ می­دهند و باعث قطع شیردهی می­گردند. همچنین مشکلاتی در شیردادن به نوزاد بوجود می­آید که باعث اختلال در این کار مهم می­گردند.
در این قسمت به بررسی مسائل و مشکلاتی که در شیر دادن به نوزاد، ایجاد می­شود، پرداخته و راه­حل مقابله با آنها را بیان می­کنیم. مواردی که بیان شده است از جمله مشکلات مهمی است که اغلب مادران با آن روبرو می­گردند، ولی ممکن است شما با مسئله یا مشکلی روبرو باشید که در این قسمت بیان نشده است. توصیه­ای که برای شما دارم این است که پیش از هرگونه اقدام عجولانه­ای برای قطع شیردهی، با پزشکان مطلع و با تجربه مشورت کنید و مطمئن باشید که هر مساله­ای قابل حل است و هر مشکلی، گره­گشایی دارد.

اولین مشکلی که می­توان مطرح کرد، کافی نبودن شیر مادر است. برخی از مادران شکایت دارند که شیرشان کافی نیست و نمی­تواند نیازهای نوزاد آنان را برآورده سازد. توجه کنید که هر مادری می­تواند به اندازه­ی نیاز شیرخوار خود، شیر تولید کند، اشکال کار را باید در رفتار و فکرهای مادر جستجو کرد. با دانستن چند نکته ی ساده و انجام چند کار آسان، این توانایی خود را آَشکار نماید. با این حال، بسیاری از مادران، به خصوص آنهایی که برای اولین بار صاحب فرزند شده­اند، نگران ناکافی بودن شیرشان می­باشند.
این مادران را می­توان به دو دسته تقسیم کرد.
۱ـ مادرانی که شیرکافی دارند و بی­جهت نگران هستند.
۲ـ مادرانی که در حال حاضر، واقعاً شیرکافی ندارند.
بنابراین مادر باید ابتدا بفهمد که آیا شیر او کافی است یا خیر؟ در صورتی که شیر او کافی است، بی­جهت نگران نباشد و با خیال راحت از کودک خود مراقب نماید. چنانچه شیر مادر کافی نیست، به توصیه­ها عمل کند و مطمئن باشد که شیر او افزایش پیدا می­کند. این مادر باید بداند که هیچ مادری نیست که نتواند به اندازه­ی نیاز نوزاد خود شیر تولید کند.

نشانه­های کافی بودن شیر مادر

الف) افزایش وزن مناسب:
مهمترین نشانه ی کافی بودن شیر مادر، افزایش مناسب وزن است. بهترین راه برای پی­بردن به مناسب بودن افزایش وزن نوزاد استفاده از منحنی رشد است. با مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی می­توانید منحنی رشد نوزاد خود را گرفته و از افزایش وزن مناسب او آگاه شوید.
توجه کنید که نوزادان، معمولاً در روزهای اول تولد، حدود ۵% تا ۱۰% وزن هنگام تولد خود را از دست می­دهند، سپس تا روز دهم، دوباره وزن هنگام تولد خود را بدست می­آورند.
برای کسب اطلاع بیشتر، به قسمت «وزن مناسب» مراجعه کنید.
ب) اگر نوزاد، فقط شیر مادر مصرف می­کند و هر روز حدود شش بار، ادرار به صورت کهنه­ی کاملاً خیس دارد، نشان می­دهد که شیر مادر کافی است.

نشانه­های دروغین ناکافی بودن شیر مادر

گاهی حالت­ها و رفتارهایی در نوزاد مشاهده می­شود که مادر را به اشتباه می­اندازد. مادر تصور می­کند که این رفتارها، به علّت ناکافی بودن شیر است، در حالی که چنین نیست.
الف) زیاد گریه­کردن شیرخوار:
نوزاد به علت­های مختلفی گریه می­کند. سروصدای زیاد، گرما و سرمای زیاد، راحت نبودن جا، نیاز به محبت و تماس بدنی، خیس بودن لباس، در آغوش گرفتن نوزاد به شکل نادرست، بیماری و... از علت­های گریه­ی نوزاد هستند. بعضی از نوزادان سالم، هر روز در یک ساعت مشخص، بدون هیچ دلیلی گریه می­کنند. بعضی دیگر از نوزادان، هنگام عصر و اوایل شب، به­وی‍ژه در طول سه ماه اول زندگی، ناآرام هستند.
در مورد گریه­ی نوزاد، نگران نباشید. بعد از گذشت چند هفته، گوش شما فرق بین انواع گریه­های نوزاد را تشخیص می­دهد. آن­گاه مطمئن می­شوید که گریه­ی نوزاد همیشه به علت گرسنگی نیست.
ب) مرطوب نشدن پستان­ها:
مرطوب شدن پستان­ها، در بسیاری از مادران شیرده، مشاهده نمی­شود و یا فقط در چند هفته­ی اول شیردهی این حالت ایجاد می­گردد. این حالات کاملاً طبیعی می­باشند. شیر در فاصله­ی وعده­های شیرخوردن نوزاد، ساخته و در مجاری شیر، ذخیره می­شود. بعد از اینکه نوزاد شروع به مکیدن کرد، ترشح شیر شروع می­شود. البته گاهی ترشح شیر، بدون مکیدن نوزاد هم انجام شده و باعث مرطوب شدن پستان­ها می­شود. به هر حال، نرمی و سبکی پستان­ها و مرطوب نشدن آن­ها، نشانه ی کافی نبودن شیر نیست.
ج) مکرر شیرخوردن شیرخوار:
معده­ی نوزاد، بسیار کوچک است و با مقداری کمی شیر، پر می­شود. به علاوه، شیر مادر به آسانی و سریع هضم و جذب می­شود، بنابراین همه ی شیرخواران نیاز دارند که دفعات زیادی با شیر مادر، تغذیه شوند. اکثر شیرخواران هر دو یا سه ساعت یک­بار، مایل به شیرخوردن هستند. زمانی که نوزاد در مرحله­ی رشد سریع است، به نظر می­رسد که شیرخوار، تمام مدت نیاز به تغذیه دارد. زمان رشد سریع، در نوزادان مختلف، متفاوت است ولی معمولاً حدود ۲ هفتگی، ۶ هفتگی و ۳ ماهگی رخ می­دهد. در این زمان­ها، شیردهی مکرر، باعث افزایش شیر مادر، ظرف دو یا سه روز خواهد شد.
مکرر شیرخوردن شیرخوار طبیعی است و با افزایش سن، کمتر می­شود. بنابراین آن را نشانه­ی ناکافی بودن شیر ندانید.
د) خارج نشدن شیر از پستان­ها، هنگام دوشیدن آنها:
وقتی نوزاد پستان مادر را می­مکد، لب­های نوزاد با پستان مادر تماس پیدا می­کند و عصب­هایی را در پستان مادر تحریک می­کند و از طریق همین واکنش عصبی، تولید شیر و ترشح آن تحریک می­شود؛ در حالی که هنگام دوشیدن شیر، مخصوصاً زمانی که با شیردوش انجام می­گیرد، این حالت بوجود نمی­آید. بسیاری از مادرانی که قادر به تولید مقدار زیادی شیر هستند و می­توانند فرزندشان را کاملاً سیر نمایند، ممکن است هنگام دوشیدن پستان­های خود، بیش از چند قطره شیر مشاهده نکنند.
خارج نشدن شیر هنگام دوشیدن، دلیل ناکافی بود شیر نیست. البته مادران می­توانند با به کار بردن روش­هایی هنگام دوشیدن پستان­ها، شیر بیشتری داشته باشند. این روشها در قسمت روش دوشیدن شیر، توضیح داده می­شوند.
ه) تصور ناکافی بودن شیر در شب:
تعدادی از مادران احساس می­کنند که صبحها مقدار زیادی شیر دارند درحالی­که شب­ها مقدار شیرشان کم است. بالاترین میزان هورمون­های تولیدکننده­ی شیر از ساعت ۲ بامداد تا ۶ صبح می­باشد و بعد از ساعت ۶، در طول روز به تدریج کم می­شود. بنابراین، مادر نباید نگران کم بودن شیر در طول شب باشد. با بیشتر نمودن دفعات شیردهی در عصر و شب می­توان میزان شیر شب را بیشتر کرد.
و) علاقه­ی نوزاد به پستانک:
نوزاد، به طور طبیعی به مکیدن نیاز دارد و هرچیزی را که در اختیار او قرار دهید، می­مکد. نوزاد شیشه و پستانک را به دلیل گرسنگی نمی­مکد، چرا که اگر به او پستانک بدون شیشه هم بدهید، آن را می­مکد. به شیرخوار وقت بیشتری برای مکیدن پستان بدهید تا با آرامش بیشتری، نیاز به مکیدن خود را برطرف کند. همچنین بدانید که علاقه ی نوزاد به پستانک یا به دهان بردن هرچیزی، دلیلی بر کافی نبودن شیر نمی­باشد.