کتاب شخصیت‌ها ... توسیدید
مورخ يونان باستان

پیشگفتار

یونان باستان

پس از سقوط شهر تروا در جنگ تروا در حدود سال ۱۱۸۰ پیش از میلاد، سربازان به یونانی فرورفته در باتلاق قحطی و اقتصادی از هم پاشیده بازگشتند. اکنون زمان بازسازی بود. یونان با گذار به دوره دولتشهرهای مستقل و پایه گذاری بازی های المپیک، دگرگونی سیاسی و فرهنگی چهارصد ساله ای را پس از جنگ از سر گذراند. آتن کانون پیشرفت های معماری، هنر، علم و فلسفه شد. در حدود سال ۴۶۰ پیش از میلاد، یونان باستان به عصر زرین خود قدم گذاشت. در این عصر مردمسالاری مستقر گردید، طلیعه مطالعات دانشگاهی پدیدار شد، گام های بلندی در راه پیشرفت علم و پزشکی و معماری برداشته شد، و اشعار حماسی و نمایشنامه هایی خلق شد ــ دستاوردهایی که هنوز هم از آن ها بهره می برند.

فصل ۱: زیستن تاریخ، ساختن تاریخ

تمثالی از توسیدید متعلق به سال ۱۸۰۹م.

توسیدید بر روی عرشه کشتی ایستاده بود و آشوب شهر کوچک آمفی پولیس را که در برابر او بود، زیر نظر داشت. اگرچه او فرماندهی بخشی از نیرومندترین نیروی دریایی جهان را به عهده داشت، نتوانست از اشغال مهاجرنشین آتنی آمفی پولیس به دست اسپارت جلوگیری کند. در این روز سرد دسامبر سال ۴۲۴ پ.م، توسیدید ناامیدانه نظاره گر حمله ارتش اسپارت به باروهای شهر بود. چگونه این اتفاق روی داده بود؟ وقتی که شکست او به اطلاع آتنیان می رسید چه بر سرش می آمد؟
نیروی دریایی آتن شکست خورده بود. توسیدید، فرمانده ناوگان، هنگامی که موظف شد از شهر دفاع کند، می دانست که مسئولیت شکست بر عهده اوست. او از مجازات شکست نیز آگاهی داشت: اعدام یا تبعید از آتن.
با توجه به گذشته پرافتخار توسیدید، گرفتاری در چنین مخمصه مصیبت باری او را متحیر کرد. توسیدید به عنوان مردی ثروتمند و شهروند یکی از قدرتمندترین امپراتوری های جهان، دوران کودکی را به بهترین نحو گذرانده بود. او حتی از بیماری همه گیر سال ۴۳۰ پ.م، بدترین بیماری فراگیری که تا آن زمان در آتن شیوع یافته بود، جان به در برد. پس از آن که به عنوان یکی از ده سردار آتن برگزیده شد، به نظر می رسید آینده ای درخشان خواهد داشت.
اما در آن زمان همه آن ها به پایان رسیده بود. چنانچه توسیدید به آتن بازمی گشت مورد خشم و غضب مقامات یونانی و شهروندان قرار می گرفت. به جای آن، او خود به تبعید رفت. برخی از مورخان معتقدند که او محاکمه و به تبعید فرستاده شد. به اعتقاد برخی دیگر، ممکن است که او پیش از آن که مجازات شدیدتری ــ مرگ ــ برایش انتخاب کنند، خودش مجازات خود را انتخاب کرده باشد.
توسیدید پس از مطرود شدن از آتن سال های پیش رو را می خواست چگونه بگذراند؟ هفت سال پیش تر در سال ۴۳۱ پ.م، وقتی که جنگ پلوپونزی میان آتن و اسپارت آغاز شد، توسیدید دست به نوشتن تاریخی در باره این جنگ زده بود. اگرچه او از آن پس عملاً در صحنه جنگ حضور نداشت، می توانست به نگارش خود در باره اختلافی ادامه دهد که در سراسر یونان گسترش یافته بود. او میدان های جنگ را دیده و با بازماندگان و سربازان هر دو طرف صحبت کرده بود. مادام که از آتن دور بود، می توانست به دیگر جاهای جهان سفر کند.
از آن جا که اسناد رسمی اندکی از زمان توسیدید در دست است، رجوع به گذشته و تحقیق دقیق در باره زندگی او ناممکن است. برای نوشتن تاریخ زندگی توسیدید و دیگر یونانیان باستان محققان باید با دقت آثار مورخان و نویسندگان بعدی را بخوانند و به دنبال روایت های افرادی بگردند که در باره شخص مورد نظر چیزهایی می دانسته اند. آن گاه آنان باید دانش خود را به کار بندند و روایت هایی را که ممکن است معتبر باشند از آن ها که احتمالاً غیرواقعی اند مشخص سازند.
توسیدید در طول بیست سال تبعید برای نوشتن اثرش تاریخ جنگ پلوپونزی کوشید. روایت او از جنگ، به هیچ یک از تاریخ هایی که تا آن زمان نوشته شده بود، شباهت نداشت. توسیدید نخستین کسی بود که روایت ها را همان گونه که اتفاق افتاده بودند، ثبت کرد. نیز او یکی از نخستین افرادی بود که با کسانی مصاحبه کرد که در ساختن تاریخ نقش داشتند. در حالی که مورخان دیگر در باره حوادث گذشته می نوشتند، توسیدید می کوشید جنگ پلوپونزی را از دید کسانی گزارش کند که روی دادن آن را دیده بودند. او می کوشید دقیق و بی طرف باشد، هرچند که خود آتنی بود.

جنگ های پلوپونزی هم در خشکی و هم در دریا انجام گرفتند. نیروی دریایی آتن در نبرد سال ۴۳۰ پ.م در نزدیکی کورنت پیروز شد.

کار توسیدید فقط گزارش نبردها نبود. او به تحلیل رویدادهای گذشته پرداخت تا تاثیر آن ها را بر دوره خود نشان دهد و به جستجو در باره علل جنگ پرداخت. او همچنین به تامل در باره آن علل تاریخی و اجتماعی و سیاسی پرداخت که سبب شده بود دو قدرت بزرگ یونان، آتن و اسپارت، ۲۷ سال با یکدیگر بجنگند.

صفحه عنوان تاریخ جنگ های پلوپونزی، ویراست ۱۹۱۹م.

وظیفه ای که توسیدید برعهده گرفته بود آن قدر بزرگ بود که او نتوانست پیش از مرگ خویش آن را به اتمام برساند. امّا، اثر ناتمام او، شیوه تاریخ نویسی را تغییر داد. امروزه توسیدید را پدر تاریخ نگاری علمی می دانند ــ یعنی نگارش تاریخ بر پایه بهره گیری محققانه از منابع دست اول نظیر نامه ها و اسناد رسمی و مصاحبه.
تاریخ توسیدید خوانندگان امروزی را نیز به طور مناسب با آتن، جایگاه نخستین مردمسالاری جهان، آشنا می کند. امروزه، مردم جهان در باره سیاست و سیاستمداران این تمدن باستانی آگاهی دارند، زیرا توسیدید با دقت بسیار آن را ثبت کرده است.
مورخان امروزی از کتاب توسیدید استفاده کرده اند تا در باره جنگ های جدیدتر مانند جنگ جهانی اول (۱۹۱۴- ۱۹۱۸)، جنگ سرد (دوره ای از رقابت تنش آمیز میان کشورهای کمونیست و غیرکمونیست) و حتی رویدادهای جهانی پس از یازده سپتامبر بصیرت بیش تری کسب کنند. مثلاً برخی از محققان از روایت توسیدید در باره اعمال آتنی ها استفاده کرده اند تا سیاست خارجی امروز ایالات متحده را با مقایسه آن با آتن، تبیین کنند.