کتاب فهم برشت نشر بیدگل

«زمان که بگذرد آب روان بر سنگ خارا هم پیروز خواهد شد» هم‌پیمان‌شدن با همۀ آن چیزهایی که همچون رود «نامعلوم، آرام و پایان‌ناپذیر» هستند به یادمان می‌آورد که بنیامین از آرمان شکست‌خوردگان و ستمدیدگان سخن گفته است. در تز ششم‌ از تزهایی در بابِ فلسفۀ تاریخ (در کتاب روشنگری‌ها) او می‌نویسد: «تنها آن مورخی می‌تواند بارقۀ امیدی در گذشته بدمد، که به‌قطع قانع شده باشد در صورت پیروزی دشمن، حتی درگذشتگان نیز از شرّ او ایمن نخواهند ماند. و این دشمن تا کنون همواره پیروز بوده است.» تاریخ هرگز برای بنیامین (به عکس لوکاچ) نه صرفاً «پیش‌شرط زمان حال»، بل صحنۀ یک اکنونِ همیشگی بود. پیکار‌های گذشته را باید ادامه داد، اگر نه، نتیجۀ آن‌ها دیگربار جز شکست نخواهد بود.