کتاب استنفورد 13 ... بدن آگاهی نشر گروه انتشاراتی ققنوس

کتاب «بدن آگاهی» اثری از «فردریک دو وینیون» و برگزیده‌ای از مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد است. این کتاب موضوع بدن آگاهی را از منظری تازه بررسی می‌کند و سعی کرده تا تمام مفاهیم را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کند، تا مخاطبان مختلف بتوانند آن را درک کنند و به آگاهی بیشتری از خود برسند. کتاب دانش‌نامه فلسفه استنفورد، بدن آگاهی با ترجمه‌ی «مریم خدادای» در سال 93 در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

درباره کتاب بدن آگاهی

بدن آگاهی پدیده‌ای است که به رغم اهمیت و پرمایگی، فیلسوف‌های کمی به آن توجه کرده‌اند. با این حال، پدیدارشناسان جزو معدود گروه‌هایی هستند که به این موضوع علاقه و توجه بیشتری نشان داده‌اند. این بخش از دانشنامه‌ی استنفورد روی دو موضوع مهم متمرکز است؛ اول این که بدن آگاهی ما چه تفاوتی با آگاهی از دیگر اشیا دارد؟ و دیگری این که عمل و بانمودهای ذهنی بدن چه نقشی در بدن آگاهی ما دارند؟

بررسی بدن چیزی است که به تازگی در عصب‌شناسیِ شناختی رواج پیدا کرده است. بدن آگاهی به خودیِ خود موضوعی مجزا و جدید در حوزه‌ی تحقیقات فلسفی شناخته می‌شود. اما از طریق همین بدن آگاهی است که می‌توان موضوعات دیگری مانند ادراک حسی، عمل، خویشتن و مکان هم را بررسی کرد. بررسی خطاهای حسی بدنی، طیف گسترده‌ای از پرسش‌های فلسفی درباره‌ی سازوکارهای اساسی خودگاهی بدنی به وجود آورده است. مفهوم بدن آگاهی جایی است که بحث‌های فلسفی درباره‌ی خود، عمل و مکان به هم می‌رسند و تلاقی پیدا می‌کنند.

کتاب بدن آگاهی براساس مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد نوشته شده است. این دانش‌نامه‌، حاصل طرحی است که در سال 1995 در دانشگاه استنفورد آغاز شده و همچنان ادامه دارد. متن کامل تمام مقالات این دانش‌نامه در اینترنت به صورت رایگان و به آسانی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. در این دانش‌نامه‌ی آنلاین، مطالب متنوعی درباره‌ی موضوعات مختلف وجود دارد، که برخی از آن‌ها بسیار طولانی و جامع هستند. دانشنامه‌ی فلسفه استنفورد پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه‌ی عمومی برقرار کرده است. این پایگاه اینترنتی توانسته مرجع موثق و قابل اعتمادی برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان باشد. انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن تمام مطالب آن به زبان فارسی، کاری عظیم و دشوار است. به همین دلیل مدخل‌های این دانش‌نامه جداگانه انتخاب و ترجمه می‌شوند.

مروری بر فصل‌های کتاب بدن آگاهی

فصل اول، توصیف بدن آگاهی: پدیدارشناسی بدن آگاهی، سرچشمه‌های بدن‌ آگاهی، اختلال‌های مربوط به بدن آگاهی.
بخش دوم، نظریه‌های بدن آگاهی: رهیافت بازنمودگرایانه، چرا بازنمودهای بدن، چه تعداد بازنمود بدن؟، رهیافت حسی-حرکتی، بدن زیسته، گسست میان عمل و بدن آگاهی.
فصل سوم، بدن آگاهی و ادراک حسی: آیا تجربه‌های بدنی، تجربه‌هایی ادراکی محسوب می‌شوند؟، اهمیت بینایی برای تجربه‌های بدنی.
فصل چهارم، مکان‌مندیِ بدن آگاهی: خصوصت مکان‌مندی احساس‌های بدنی، محتوای مکانی دوگانه، فضای پیراشخصی.
فصل پنجم، حس مالکیت بدن: پدیدارشناسیِ از آنِ من بودن، مبانی حس مالکیت بدن، مطالعات تجربی درباره مالکیت و عدم مالکیت.
فصل ششم، معرفت‌شناسی بدن‌آگاهی: خطاهای حسی بدنی، مصونیت در برابر خطا از طریق کژشناسی.
فصل هفتم، نش کارکردی بدن آگاهی: عواطف، آگاهی ادراکی، شناخت اجتماعی.

در بخشی از کتاب بدن آگاهی می‌‌خوانیم

سرباز مقطوع‌العضو دارای پای خیالی چنین گزارش می‌کند: «من نسبت به پایی که وجود ندارد، مطمئن‌ترم تا نسبت به پایی که وجود دارد». به محض این که یک مولفه بدن‌آگاهی مختل می‌شود، بدن در کانون توجه‌آگاهی قرار می‌گیرد و فرد پیچیدگی و غنای تجربه‌ی «همان بدن پیشینِ» مفروض را تشخیص می‌دهد. اختلال‌های بدنی کمیاب نیستند و می‌توان با آن‌ها هم در شرایطی که به عصب‌شناسی مربوط می‌شوند و هم در شرایط مربوط به روان‌پزشکی مواجه شد.

تجربه بیرون از بدن

برخی افراد احساس می‌کنند که بیرون از بدن‌شان قرار دارند، و می‌توانند اغلب از موقعیتی بالاتر نگاه کنند: «احساس می‌کرد که گویی آن طرف اتاق قرار دارد. گویی زیر سقف در گوشه رو به تخت شناور است و از آن‌جا می‌تواند بدن خود را در تخت مشاهده کند.

اعضای خیالی اضافی

پس از ضایعات مغزی و در برخی اختلال‌های روانی، برخی افراد گزارش می‌دهند که وجود بیش از دو پا و دو دست را تجربه می‌کنند:

- معاینه کننده: چگونه متوجه شدید که دست سومی دارید؟

- بیمار: بار اول وقتی بود که ملاقات کنندگانی در بیمارستان داشتم. دست راستم را برای خداحافظی تکان می‌دادم و فکر می‌کردم که عجیب است. زیرا آن‌ها در پاسخ من دستشان را تکان نمی‌دادند. دستم را برای بار دوم حرکت دادم، به آن نگاه کردم، اما دستی ندیدم.

توهم بدنی

بیماران در پی ضایعه مغزی پا حمله صرع، تملک یکی از اعضا و جوارح‌شان را انکار می‌کنند و ممکن است آن را به فرد دیگری نسبت دهند:

- معاینه کننده: این دست کیست؟

- آ. ر.: مال من نیست

- معاینه کننده: مال کیست؟

- آ. ر.: مال مادرم است.

- معاینه کننده: پس دست چپ شما کجاست؟

- آ. ر.: آن زیر است (اشاره‌ای نامشخص به جلو).

سندروم آلیس در سرزمین عجایب

برخی افرادی که دچار پیش‌حمله میگرن می‌شوند، به وضوح بخش‌هایی از بدن‌شان را در حال بزرگ شدن (ادراک پریشی درشت پیکری) یا در حال کوچک شدن (ادراک پریشی ریزپیکری) تجربه می‌کنند: «گاهی احساس می‌کنم واقعا قدبلند هستم، درحالی که فقط حدود یک متر و ۵۷ سانتی‌مترم! احساس می‌کنم غیرعادی و بلند هستم و در آشپزخانه‌ام قدم می‌زنم؛ حس می‌کنم نزدیک است سرم به سقف بخورد و بلندتر از کابینت‌ها هستم».