کتاب تهران مخوف نشر انتشارات امیدفردا

آنان که تاریخ را نمی‌دانند، محکوم به تکرارش می‌شوند. رمان‌ تهران مخوف بر خواندن پشت سر هم وقایع در کتاب‎های تاریخی مزیت بیشتری دارد. همراه با شخصیت‌های این کتاب، خواننده نیز درگیر فراز و نشیب‌های روزگار می‌شود؛ گویی خود در آن شرایط زیسته باشد. چنین تجربه‌ای به او امکان می‌دهد تا برداشت‌ بهتری از درون‌مایه‌های اخلاقی رویدادهای تاریخی و اجتماعی آن دوران داشته باشد.

تهران مخوف: سرگردانی عشقی

رمان تهران مخوف، جلد اول ماجرای عاشقانه‌ی فرخ و مهین است. فرخ، جوانی از خانواده‌ای فقیر است که به مهین، دختری از یک خانواده‌ی اشرافی دل می‌بندد. موانع بسیاری بر سر راه رسیدن دو دلباخته به هم وجود دارد. پدر مهین یکی از مخالفین این وصال است؛ او برنامه دارد که از طریق ازدواج دخترش با شاهزاده‌ای لاابالی ولی ثروتمند به مال و مقام برسد. از طرفی مسائلی برای فرخ ایجاد می‌شود و او را در شرایطی سخت و ناعادلانه قرار می‌دهد. رمان شرح تلاش‌های فرخ است تا بر این مشکلات غلبه کند و به معشوقش بپیوندد.

مرتضی مشفق کاظمی: روشنفکر مردمی

مرتضی مشفق کاظمی (1356-1281) متولد تهران بود که در آلمان و فرانسه، حقوق و علوم سیاسی خواند و به نویسندگی، روزنامه‌نگاری و کارمندی در وزارت داخله و مالیه مشغول شد. کودتای 1299 که سراغاز تحول و تغییر اساسی در جامعه‌ی ایران بود، مورد حمایت روشنفکران قرار گرفت تا آرمان‌هایی نظیر ایجاد دولت مدرن، تقویت ملی‌گرایی ایرانی، احیای مفاخر ایرانی، اصلاحات اداری، آزادی زنان، ارتقای نظم و امنیت و بهبود اوضاع اقتصادی که دغدغه‌ی اصلی مردم آن روزگار بود، تحقق یابد. مشفق کاظمی نیز یکی از فعالان مشروطه‌خواه بود. نسل اول روشنفكران مشروطه به رهبری «تقی‌زاده»،«بهار»،«فروغی»، «دهخدا» و مشفق کاظمی با بررسی علل شکست مشروطه‌خواهی برای جلوگیری از آشفتگی و بحران در کشور، چاره را در حمایت از حاکمی مقتدر دیدند تا آبروی بر باد رفته‌ی ایران توسط قاجاریه را به آن برگرداند.

مشفق کاظمی حدوداً 18 ساله بود که رمان تهران مخوف را با تاثیر از «الکساندر دوما»، «میشل زواگو» و «ویکتور هوگو» نوشت و چون پولی برای انتشارش نداشت، آن را برای روزنامه‌ی «ستاره ایران» فرستاد. «یادگار شب» جلد دوم و ادامه‌ی داستان تهران مخوف است.

«گل پژمرده» و «رشک پربها» از آثار دیگر اوست. مشفق کاظمی در سال 1350 کتاب «روزگار و اندیشه‌ها» را منتشر کرد؛  کتابی دوجلدی که شامل خاطرات اوست.

امید فردا، ناشر جلد یک / جلد اول تهران مخوف است که نسخه‌ی پی دی اف Pdf  آن برای دستگاه الکترونیک  ebook در فیدیبو موجود است.

بررسی رمان تهران مخوف

انقلاب مشروطه را یکی از وقایع مهم صد سال اخیر می‎دانند؛ انقلابی که مبدای تاریخ و ادبیات معاصر ایران به‌ شمار می‌رود و بر رویدادهای بسیاری پس از خود تاثیر گذاشت. رمان تهران مخوف در همین دوران نوشته شد. تهران مخوف را اولین رمان فارسی می‌دانند که در حدود سال‌ 1303 و 1304 به صورت پاورقی منتشر شد. رمان، گونه‌ای ادبی است که دستاورد مدرنیته محسوب می‌شود و خلق آن در جوامع سنتی نشانه‌ای از تغییر شرایط اجتماعی آن جامعه است. این نوع ادبی، پس از انقلاب مشروطه با تقلید از ادبیات مدرن غربی در زمینه‌های تاریخی، اجتماعی و پلیسی در آثار متعدد فارسی بروز یافت. مشفق کاظمی در تهران مخوف به علل انحراف جریان مشروطه، روسپی شدن زنان و فساد اداری اشاره می‌کند.

با این حال به نظر می‌رسد مشفق کاظمی به تغییر شرایط پس از کودتا امید دارد. تولد کودک در پایان جلد دوم نیز استعاره‌ای از ظهور ایران نوین است. جلد اول کتاب با کودتای 1299 تمام می‌شود و جلد دوم کتاب با عنوان «یادگار یک شب»، با تجددخواهی آغاز می‌شود و مدرنیزاسیونی که رضاشاه شروع کننده‌ی آن است باعث تغییر چهره‌ی شهر تهران و مناسبات میان آدم‌ها می‌شود.

تهران مخوف؛ اولین رمان اجتماعی فارسی

رمان تهران مخوف، روایت‌گر زندگی طبقات مختلف اجتماعی در اواخر دوره‌ی قاجار است و مشفق کاظمی در آن شرحی از فساد سیاسی و تباهی اخلاقی آن دوران را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. در آن دوران دستگاه اداری قاجار بر اثر دخالت‌های بیگانگان، شورش‌های محلی، قیام‌های ملی‌گرایان و ضعف اقتصادی روند از هم پاشیدگی را طی می‌کرد.

تهران مخوف، تراژدی زنان ایرانی است که به فساد، جهل، تعصب، فحشا و فقر گرفتارند. در این کتاب برای اولین بار با رویکردی جامعه شناختی به فحشا به عنوان یک بیماری اجتماعی نگاه می‌شود. در بخشی از کتاب زنان روسپی مصایب خود را در قالب داستان‌هایی تو در تو برای فرخ تعریف می‌کنند که نشان‌دهنده‎ی بیماری‌های اخلاقی و فرهنگی جامعه‌ی ایران در آن روزگار است. محیط نامناسب فاحشه‌خانه‌ها، روح تاریک و آشفته‌ی زنانی را به نمایش می‌گذارد که در فضایی سرشار از تباهی، زندگی را سپری می‌کنند.

تصویر شهر تهران در کتاب تهران مخوف

علاوه بر موضوعات اجتماعی، مشفق کاظمی تصویری از اوضاع تهران در زمان مشروطه به تصویر می‌کشد. وقوع اتفاقات در شهر تهران، پایتخت قاجاریه به وصف محلاتی از تهران و ارائه‌ی تصویری از وضع قهوه‌خانه‌ها، شیره‌کش‌خانه‌ها، خانه‌های فساد و فضای شهری آن دوره منجر می‌شود. از چاله میدان و دروازه دولت گرفته تا کلوبی اشرافی در چهارراه کنت در خیابان لاله زار و دهکده اوین با خانه های کاه‌گلی در کنار آب روان در این کتاب توصیف می‌شوند. با این حال مشفق کاظمی بیشتر از توصیف ساختار شهر به دنبال ارائه‌ی تصویری از ساکنین آن است. ساکنین شهر هستند که شهر را مخوف کرده‌اند. تهران مخوف، شهر روسپى‌ها و پااندازها، شهر رجال متمول، شهر آدم‌هاى دهن دريده‌ی پاچه ورماليده، شهر بى مقصود، شهر احتياط و شهر ترس است. مشفق کاظمی این همه را وصف می‌کند تا این اوضاع و احوال را به فساد و پلیدی اشراف‌زاده‌های قاجاری نسبت دهد. بازمانده‌های قاجاری هستند که به فرخ و مهین ظلم می‌کنند. راه‌حلی که او برای رهایی از این ظلم و فساد پیشنهاد می‌دهد، سرنگونی قاجار است.

تحلیل برخی از شخصیت‌های کتاب تهران مخوف

مطالعات بسیاری درباره‌ی رمان تهران مخوف صورت گرفته است که از خلال داستان و بررسی شخصیت‌های رمان در تلاش است تا به شناخت ابعاد مختلف جامعه‌ی آن دوره‌ی تهران دست یابد. یکی از این پژوهش ها، کتاب «از تهران مخوف تا جای خالی سلوچ» است. به اعتقاد مشفق کاظمی، در اجتماع ایران فضل و لیاقت ارزشی ندارد. دل بستن مردم به خوشی‌های زودگذر و محقر، هرزگی و اعتیاد، بی‌نظمی شهر، تملق‌ها و دوستی‌های دروغین حال و هوای کلی جامعه است که در پایان کتاب، به نوعی این تباهی نسبی بر ارزش‌های انسانی پیروز می‌شود؛ مگر آن‌که تغییراتی که مشروطه نوید آن را می‌داد، رخ دهد. بیشتر شخصیت‌هایی که مشفق کاظمی در داستانش شرح داده است، نماینده و نشانه‌ای از طیف افرادی در جامعه هستند که هرکدام دچار نوعی فساد هستند  یا تحت تاثیر وضعیت جامعه به بیراهه کشانده شده‌اند.

«ف...السلطنه» پدر مهین، سیاست‌مدار ایرادگیری است که نماینده‌ی اغلب سیاست‌مداران آن دوره است. او با دادن رشوه به مقامات بلندپایه‌ی سیاسی عهده‌دار مسئولیتی در یک وزارتخانه شده که کمترین دانشی از آن ندارد. برای رسیدن به مقام بالاتر حاضر است دخترش را علی‌رغم میلش به ازدواج یک جوان عیاش درآورد. در نظر او و بسیاری از شخصیت‌های دیگر کتاب، پول مهم‌ترین ارزش زندگی است.

«علی اشرف خان»، یکی دیگر از شخصیت‌های کتاب و معاون یک وزارتخانه است که در شب زفاف، «عفت»، همسرش را در اختیار رئیس وزارتخانه قرار می‌دهد تا به مقامی بالاتر ارتقا یابد. او به همراه مدیران دیگر، شب و روز خود را به قمار، تریاک و شاهدبازی می‌گذراند.

«ملک تاج خانم»، مادر مهین نمونه‌ی طبقه‌ای از زنان ایرانی است که در سن پایین بدون هیچ شناختی از شوهرانشان ازدواج می‌کنند و چون هرگز عشق را تجربه نکرده و چیزی از آن نمی‌دانند در برابر سایر زنان که نمی‌خواهند به این اجبار تن بدهند، ایستادگی می‌کنند. مادر مهین نیز به همین دلایل با پدر همراه شده و مانع انتخاب آزادانه‌ی دخترش می‌شود.

«اشرف»، دختر فقیر زیبایی است که جوانی اشراف‌زاده به او تجاوز می‌کند. پیرو شکایات خانواده‌ی «اشرف»، مقامات شهربانی با تهدید آن‌ها را وادار به سکوت می‌کنند. این حادثه منجر به فساد و تباهی دختر می‌شود.

«حاج مهدی»، مردی بازاری است که تظاهر به دینداری می‌کند. اما در نهان شراب می‌نوشد؛ در خانه‌های غصبی نماز می‌خواند و با نزول‌خواری برای خودش مال و اموال به دست می‌آورد. او نمونه‌ی یک بورژوای ایرانی است که ایمان و عقیده‌ای جز پول ندارد.

در بخشی از رمان تهران مخوف می‌خوانیم

«هوا کم‌کم روشن می‌شد. نسیم سرد شب هم‌چنان می‌وزید، در شهر تهران خاموشی و غوغا تواما حکمفرما بود؛ در وسط شهر به‌خصوص در میدان‌های توپخانه و مشق، هیجان و رفت‌وآمد خاصی به چشم می‌خورد. در محله‌های تهران آن روز، در کنار هر فرد آژان، قزاقی دیده می‌شد. عابرین هم بدون این‌که از چگونگی پیشامد شب گذشته درست سر در بیاورند، با ترس و نگرانی به قزاق‌ها نگریسته و آن‌گاه اهسته راه خود را پیش می‌گرفتند و دور می‌شدند و تنها هر زمان که چند نفری با هم بودند یکی زیر گوش دیگری می‌گفت: قزاق‌ها شهر را گرفتند.»