کتاب صوتی ملالت‌های تمدن زیگموند فروید آوانامه

پدر علم روان‌کاوی

«زیگیسموند شلومو فروید» معروف به «زیگموند فروید» عصب‌شناس برجسته‌ی اتریشی و نیز پایه‌گذار علم روان‌کاوی، سال 1856 در خانواده‌ای یهودی چشم به جهان گشود. دکترای پزشکی‌اش را سال 1881 از دانشگاه وین دریافت کرد و سپس به تحصیل آسیب‌شناسی عصبی پرداخت. برای سال‌ها، وین محل زندگی، تحصیل، تدریس و پژوهش‌های فروید بود. اما واقعه‌ی «آنشلوس» در سال 1938 معادلات زیادی را به‌هم زد؛ دولت فدرال اتریش، به آلمان نازی پیوست و جنگ جهانی دوم * گریبان فروید را نیز مانند بسیاری از یهودیان گرفت. دانشمند هشتادوچندساله، برای رهایی از آزارهای نازی‌ها، اتریش را ترک کرد. اما فرار او، گریزی به زندگی دوباره و فعالیت‌های ثمربخش نبود. زیگموند فروید در سال 1939 در تبعید و غربت، در بریتانیا درگذشت. اما فروید، پیش‌تر نقش خود را در این جهان برجای گذاشته بود. ده‌ها کتاب ارزشمند، چندین مقاله‌ی مفید و نیز یادداشت‌هایش باعث شده، علم روان‌شناسی تا همیشه خود را وام‌دار زیگموند فروید بداند و چه بسا دانشمندان و محققانی که در قریب به صد سال گذشته از نتایج پژوهش‌های فروید استفاده کرده‌اند و همچنان نیز بهره می‌برند. آثار به‌جامانده از فروید، پرشمارند؛ «تعبیر خواب»، «تمدن و ملالت‌های آن»، «توتم و تابو»، «سه نظریه درباره‌ی نظریه‌ی جنسی»، «رساله و شرح آینده‌ی یک خیال»، «آسیب‌شناسی روانی زندگی روزمره»، «موسای میکل‌آنژ» و «موسی و یکتاپرستی» تنها برخی از کتاب‌های راهگشای دانشمند بزرگ اتریشی هستند.

تمدنی علیه خودش؛ فروید و زخم پنهان انسان متمدن

«در ملالت‌های تمدن»، فروید با جسارتی سرد و تحلیلی بی‌رحم، روبه‌روی آینه‌ای می‌ایستد که تصویر انسانِ مدرن را نه با شکوه پیشرفت، بلکه با غباری از اضطراب، سرکوب و رنج نشان می‌دهد. این اثر، که در سال 1930 نوشته شد، چکیده‌ای از دغدغه‌های روانکاوانه‌ی فروید نسبت به جامعه‌ای است که هرچه بیشتر متمدن می‌شود، از طبیعت انسانی خویش دورتر می‌افتد. فروید استدلال می‌کند که تمدن - با تمام پیشرفت‌ها، نظم‌ها و نهادهایش - بهای سنگینی از انسان طلب می‌کند: سرکوب امیال غریزی. او نشان می‌دهد که چگونه میل به تهاجم، خشونت و شهوت باید در برابر قوانین اجتماعی مهار شود و این سرکوب مداوم، روان انسان را دچار تنش و ناخوشی مزمن می‌سازد. به‌زعم فروید، عشق، دین، هنر و حتی اخلاق، همگی ابزارهایی هستند برای رام‌کردن نیروهای تیره‌ی درون ما؛ اما هیچ‌کدام توان پایان دادن به رنجی را ندارند که از تضاد میان طبیعت انسانی و خواسته‌های تمدن برمی‌خیزد. «ملالت‌های تمدن» اثری پیش‌گویانه درباره‌ی تناقض بنیادین میان آزادی فردی و الزام‌های اجتماعی است؛ جایی که تمدن، به‌جای شفابخشی، خود به منبعی از اضطراب و ملال بدل می‌شود. «احساس گناه» در نزد فروید، پنهان‌ترین میراث تمدن است؛ چیزی که در ناخودآگاه ما لانه کرده و زیستن را بی‌صدا تلخ می‌کند. اگرچه «ملالت‌های تمدن» جایزه‌ی خاصی دریافت نکرد، اما از جمله تأثیرگذارترین نوشته‌های قرن بیستم در حوزه‌ی روانکاوی، فلسفه و نقد فرهنگی به‌شمار می‌رود. اندیشمندان بسیاری چون مارکوزه، فوکو و حتی آدورنو بعدها به شیوه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم از آن الهام گرفتند. در رسانه‌های مدرن نیز این کتاب بارها دست‌مایه‌ی تحلیل مستندها و آثار هنری بوده و در دانشگاه‌های معتبر جهان به‌عنوان یکی از متون بنیادین انسان‌شناسی روانکاوانه تدریس می‌شود. در یک جمله: «ملالت‌های تمدن» زنگ هشداری‌ست برای عصری که خیال می‌کرد متمدن شدن، یعنی آسوده‌تر زیستن.

بخشی از کتاب «ملالت‌های تمدن»

«تمدن، همه‌ی آن چیزهایی‌ست که زندگی ما را از وضع حیوانی بیرون می‌کشد و به آن معنا، نظم و امنیت می‌بخشد. اما همین تمدن، همان‌طور که آدمی را از خشونت و ناامنی نجات می‌دهد، سرچشمه‌ی بزرگ‌ترین نارضایتی‌ها نیز هست. زیرا آن‌چه تمدن طلب می‌کند، سرکوبِ غرایز است. آدمی باید برای همزیستی، از بسیاری از خواسته‌های طبیعی خود چشم بپوشد. او باید امیال جنسی و خشونت‌بار خود را مهار کند، باید رنج بکشد، باید بسازد، باید اطاعت کند... و در پسِ این نظمِ پر زرق‌وبرق، همان رنجی پنهان است که تمدن با وعده‌ی آسایش، آن را تشدید می‌کند.»

آوانامه و فروید

کتاب صوتی «ملالت‌های تمدن» پنجمین اثر از «زیگموند فروید» است که آوانامه این بار با همکاری «انتشارات جامی» منتشر کرده است. ترجمه‌ی این کتاب به عهده‌ی «محمود بهفروزی» بوده و خوانش آن را «فریاد موسویان» انجام داده است.