کتاب زنان نمایشنامه‌نویس بوشهر جهانشیر یاراحمدی نشر هامون نو

بررسی تاریخ مکتوب نمایش در ایران نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین اسناد مکتوب به دست آمده در حوزه‌ی هنر نمایش مربوط به استان بوشهر است. استان بوشهر باریکه‌ای خاکی در حاشیه‌ی شمالی خلیج فارس در جنوب غربی ایران که تاریخ پر فراز و نشیبی را سپری کرده است. علیرغم وجود قدیمی‌ترین اسناد نمایشی در این استان؛ اما به روایت کتاب «ادبیات نمایشی در بوشهر» عمر نمایشنامه‌نویسی در این جغرافیای کوچک زیاد نیست. اگر نخستین تجربیات نمایشنامه‌نویسی دبیران مدارس بوشهر در دوره‌ی پهلوی اول را که امروز هیچ اثری از آن‌ها نیست مگر خاطره و روایت‌هایی از اجرای آن‌ها؛ به عنوان مبدا نمایشنامه‌نویسی در بوشهر قلمداد کنیم؛ باید گفت عمر نمایشنامه نویسی در این استان تا امروز تقریبا 87 سال است.

نمایشنامه‌های بخش اول این عمر که عمدتا توسط دبیران مدارس نوشته شده‌اند؛ اغلب آثاری بوده‌اند با رویکرد تاریخی که تنها با هدف تفنن و سرگرمی نوشته و اجرا می‌شده‌اند. و به همین سبب است که از آثار این دوره هم اکنون هیچ اثری در دست نیست و آن نویسندگان در ادامه مسیر، از دهه چهل شمسی به بعد، دیگر هرگز نمایشنامه‌نویسی را تجربه نکردند.

بخش دوم این عمر 87 ساله اما قصه کاملا متفاوتی دارد. نمایشنامه‌نویسی جدی‌تر می‌شود، موضوعات متنوع و البته نویسندگان بیشتر. بسیاری از کسانی که در این دوره نمایشنامه نوشته‌اند، نمایشنامه‌نویس باقی ماندند و این مسیر را تا چند دهه بعد ادامه دادند. اغلب آثار شناخته شده در حوزه‌ی هنر نمایش مربوط به این دوره است، اغلب نمایشنامه‌های منتشر شده نیز. و صد البته طبیعی است با پیشرفت و گسترش هنر تئاتر و زیاد شدن هنرمندان این هنر، نمایشنامه‌نویسی نیز گستره‌ی وسیع‌تری را تحت پوشش قرار می‌دهد. کتاب «ادبیات نمایشی در بوشهر» به طور مفصل درباره‌ی نمایشنامه‌نویسی در استان بوشهر به بحث و بررسی این موضوع نشسته است.

اما رویکرد این پژوهش در حوزه ادبیات نمایشی تمرکز بر فعالیت‌های نمایشنامه‌نویسی زنان بوشهری است. روندی که عمر طولانی ندارد اما در همین عمر کم نشانه‌های خوبی از دل آن برخواسته است. اگرچه زنان در حوزه فرهنگ و آیین و به ویژه آیین‌های نمایشی همواره حضوری درخشان داشته‌اند اما در حوزه ی نمایش و نمایشنامه‌نویسی خیلی دیرتر پا به عرصه گذاشته‌اند. به همین سبب در این پژوهش، پژوهشگر تلاش کرده است تا ابتدا حضور و ظهور زنان در حوزه آیین‌ها و فرهنگ آیینی را مورد مطالعه قرار دهد و سپس در حوزه تئاتر نگاهی به فعالیت‌های زنان بکند و سرانجام به زنان نمایشنامه‌نویس بپردازد. نکته مهم آن که برای این پژوهش نکته قابل مطالعه در آغاز «آثار مکتوب منتشر شده زنان نمایشنامه‌نویس و سپس آثار اجرا شده‌ی آن‌ها در رویدادها و اجراهای عموم تئاتری در چند دهه اخیر بوده است.» بنابراین اگر اثری صرفا نوشته شده و اجرا یا منتشر نشده و تنها خودِ نویسنده از نوشتن آن خبر دارد؛ در گستره مطالعه‌ی این پژوهش نبوده است.