کتاب طنزآوران جهان نمایش جلد 35 نشر گویا

به جرئت می‌توان گفت: نخستین ایرانی که دست به کار نوشتن کمدی، آنهم به تقلید از اسلوب کمدی‌های مولی‌یر می‌برد – البته با فضا و خلق‌وخوی شخصیت‌های ایرانی – ، میرزا فتحعلی آخوندزاده، ساکن تفلیس گرجستان، است. مجموعه کمدی‌های وی: تمثیلات، که در اصل به زبان ترکی آذربایجانی نگاشته شده در زمان خود او و با نظارت وی به همت میرزا جعفر قراچه‌داغی به فارسی برگردانده می‌شود و مورد استقبال فرهیختگان آن زمان قرار می‌گیرد.

پس از او نوبت به میرزا آقا تبریزی می‌رسد که تحت تأثیر آثار نماشی میرزافتحعلی آخوندزاده، چهار کمدی ناب می‌نویسد و این‌بار به زبان فارسی، آنهم به «زبانِ معمول عام». میرزا اقای تبریزی به زبان‌های ترکی، روسی و فرانسه مسلط بوده و از همین روی مدت‌ها در سفارت فرانسه در تهران به‌عنوان منشی و مترجم ارشد کار می‌کرده. او صاحب قلمی روان بوده و نگاهی تیزبین به جامعه خویش داشته و به جز نگارش کمدی، مقاله‌هایی آموزشی-پرورشی نیز نگاشته است. این هر دو در میانۀ عصر ناصری، بنیادگران کمدی‌نویس در ایران به شمار می‌آیند.

عصر ناصری در ایران، دوران دگرگونی در اندیشه و افکار ایرانیان است؛ گاه آن عصر را با عنوان «دوران طغیان افکار» نام می‌برند. دورانی که ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی در مقابل اندیشه‌های ترقی‌خواهانه قرار می‌گیرد. در همین دوران است که برخی از دانشوران و حتا رجال مترقی – بی‌آنکه نام خود را به میان آورند – دست به کار نوشتن کمدی‌های انتقادی می زنند، که شاید بهترین آنها کمدی: بقال‌بازی در حضور یا تیاتر کریم شیره‌ای باشد.

در این دفتر از مجموعۀ «طنزآوران جهانِ نمایش» پس از بررسی دوران نخستین نگارش کمدی در ایران، نخست به شرح حال و آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده پرداخته و یک کمدی از میان آثار وی را برای نمونه می‌آوریم و سپس به زندگانی و آثار میرزا آقا تبریزی اشاره کرده و یکی از بهترین کمدی‌های وی را برای نمونه عرضه می‌داریم. و در آخر پس از شرح کمدی تیاتر کریم شیره‌ای یا بقال‌بازی در حضور ... (که نویسنده‌اش تاکنون ناشناس باقی مانده)، آن را به تمامی به شما تقدیم می‌کنیم.

-متن از پیشگفتار کتاب-