کتاب کنکاشی در تاریخ اهرم و حاکمیت قائدان چهارده تا ۱۱۴۸ - ۱۲۴۸ ه.ق نشر هامون نو

هدف از تدوین این کتاب آن است که به جغرافیای سیاسی اهرم با تأکید بر حاکمیت طایفه مزبور در برشی صد‌ساله پرداخته شود. مقطعی زمانی که تا کنون بنابه هر دلیلی کمتر مورد توجه اهالی فن قرار گرفته است. به‌موجب تحلیل داده‌های تاریخی تا قبل از حکومت افشار، اطلاعات مکتوبی درمورد حاکمیت اهرم وجود ندارد. قائدانِ چهارده‌تا در سال 1148هجری‌قمری مصادف با آغاز دوره افشاریه بر اهرم و مضافات آن حاکمیت و تملّک یافتند. نظر به اهمیت تاریخی این موضوع، انجام پژوهشی جامع به‌منظور تبیین تاریخی وضعیت سیاسی اهرم در مقطعی از تاریخ که مستقل از تنگستان بوده است ناگزیر به نظر می‌رسد. از آنجایی که قائدانِ چهارده‌تا و دهداران از اولین طوایفی هستند که تاریخِ نوشته‌شده، حاکمیت و مالکیت اهرم و خاویز را متعلق به آنها می‌داند، اهتمام به این دو طایفه، افزون بر استناد به منابع کتابخانه‌ای که محدود و کمیابند؛‌ پژوهش‌های میدانی، نگرخواهی و رجوع به سالخوردگان، مطلعین و تاریخ‌دانان منطقه و استفاده از سایر ابزار و عوامل را نیز طلب می‌کرد که در این نوشتار سعی شده است با لحاظ کردن جمیع جهات و جمع‌آوری اطلاعات شفاهی و دانسته‌های سینه‌به‌سینه از گذشتگان، مطالب تازه‌ای در ارتباط با تاریخ اهرم در دسترس مخاطبان قرار گیرد. اهرم در گذشته دهکده‌ای کوچ‌ک و البته، دارای تاریخ‌‌ی طولانی بوده که پیشینه آن را می‌توان در تمدن عیلامیان جستجو کرد. اما چنان‌که معروض شد آنچه در این مجموعه، مورد نظر نگارنده است تأمل در حاکمیت اهرم در برهه‌ای از تاریخ است که این منطقه، مستقل از تنگستان و دارای مرز جغرافیایی مشخص بوده اما چندان مورد توجه تاریخ‌نگاران و پژوهشگران قرار نگرفته و به نحوی بایسته بدان پرداخته نشده است. بدین معنی که در این خصوص به ذکر مطالبی کلی بسنده شده و کمتر به شناساندن زوایای مختلف تاریخی و اجتماعی و زندگی اقشار پایین‌دست جامعه‌ آن روزگار توجه شده است. این حلقه‌ مفقوده، خود سرآغاز مدنیّتی قابل‌توجه است که با استفاده از استعدادها و توانمندی‌های موجود درزمینه‌های مختلف؛ اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، ادبی و زیباشناختی با تشکیل تنگس‌‌تان بزرگ، حماسه‌هایی ماندگار آفریده است. بدیهی است که تاریخ را نباید صرفاً از یک بُعد مورد واکاوی قرار داد. زیرا اگر چنین تصور شود که تاریخ به تمامی، حکایت و تفسیر جن‌‌گ‌ها، شکس‌‌ت‌ها، فتوحات و کشورگشایی‌هاست، قدر مسلّم، حق مطلب را ادا نکرده‌ایم. می‌دانیم که پژوهندگان و مورخین، علیرغم تلاش‌های مستمر، جز در مواردی (دریافت نتیجه تحقیقات شفاهی و دست اول به‌منظور ثبت تاریخی) پدیدآورنده‌ جریان‌ها و حوادث تاریخی نیستند؛ بلکه مبیّن و تحلیل‌گر پدیده‌هایی هستند که در طول زمان و در عرص‌‌‌ه‌های مخت‌لف به وقوع می‌پیوندد. با درنگی در آثار تاریخ‌‌نگاران می‌توان دریافت که کار ستُرگشان ناشی از پدیدارشناسی تاریخی از طریق پژوهش‌های میدانی و دریافت‌های شفاهی و تحقیقات علمی است که در قالب تاریخ، ساماندهی و تبیین شده است. پس درواقع، تاریخ نوعی پدیدارشناسی است که بیانگر رخدادها در ظرف زمان از تولد تا پایان حیات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و نظامی جوامع است و مورخین به‌عنوان امانت‌دارانی چند؛ به وظیفه خود در جهت حفظ پیوستگی تاریخ و پیشگیری از گس‌‌ست آن عمل می‌کنند. مجموعه پیش‌رو که برایند پژوهش‌های میدانی و استفاده از منابع تاریخی است در پنج فصل تنظیم شده است.

فصل اول به تعاریف و کلیات با زیرمجموعه‌های جغرافیای سیاسی و تاریخی اهرم ازدیدگاه سفرنامه‌نویسان اختصاص یافته است. در فصل دوم به موقعیت بناها و مناطق تاریخی اهرم پرداخته شده است. فصل سوم با عنوان اهرم در دوره‌های پیش‌ین دربرگیرنده مط‌‌البی با سرفصل‌های مختلف شامل ساکنان اولیه اهرم، نسب طایفه دهداران، اسکان موقت طایفه صفاریان در اهرم، طایفه زنگنه، نسب طایفه قائدانِ چهارده‌تا و حاکمیت اهرم است. در فصل چهارم از آنجایی که حاکمان اولیه اهرم از طایفه قائدانِ چهارده‌تا بوده‌اند بنابر ضرورت به پیشینه تاریخی و اجتماعی این طایفه پرداخته شده است. اهمّ این مطالب عبارتند از پایگاه اجتماعی، مهاجرت و سکونتگاه قائدان در کشور که تحت عناوین مختلف مورد ارزیابی تاریخی قرار گرفته است. در فصل پنجم اسناد، مدارک و منابع مورد استفاده به‌علاوه تصویرهای مرتبط به نمایش گذاشته شده است. در این مجال از همه اهالی فن و پژوهشگران ارجمند که به نحوی از انحا در سامان یافتن این پروژه دخیل بودند، سپاسگزاری می‌کنم. امیدوارم مخاطبان خردمند این مقال، کاستی‌ها را بر من ببخشایند و مرا از راهنمایی‌های مشفقانه خود بهره‌مند سازند.