کتاب شبرنگ بهزاد نشر انتشارات کتاب‌سرای نیک

قصه‌های پریان رابطه‌یی بس نزدیک با اسطوره و حماسه دارند، زیرا از آبشخور اسطوره و حماسه سیراب شده‌اند. اگر بخواهیم تعریفی از هر یک به دست دهیم؛ می‌توانیم گفت اسطوره آن دسته از روایات قدسی است که در ازل رخ داده، قصه‌ی پریان انعکاس اسطوره در افواه و اذهان است، بدین معنا که اسطوره‌ها سرنمون و الگوی ازلی داستانهای اولیاء و انبیاء هستند، اولیاء و انبیائی که زمان و زبانشان گم شده، اما جنبه‌ی الوهی و قدسی خود را از دست نداده‌اند، حال اینکه قصه‌های پریان و افسانه‌های مردمی تغییرشکلی از اسطوره‌ها هستند که در افواه گشته‌اند و منتقل شده‌اند، گاه با نمادی مشابه نمادهای اسطوره‌یی عرضه شده‌اند و گاه جابه‌جایی نمادین یافته‌اند؛ هم اسطوره‌ و هم قصه‌ی پریان در بافت ظاهری خود ساختارهای اجتماعی، آیینها و الگوهای رفتاری و اخلاقی جامعه را نشان می‌دهند، اما در بافت باطنی خود، از آنجا که خاستگاه هر دو از باورهای آیینی نشأت گرفته، تفسیری نمادین لازم است تا شباهتها و یا تفاوت‌های آنها را نشان دهد.

به مثل در اسطوره، دختر باکره‌یی را در کنار رودخانه‌یی برای خدای آب قربان می‌کنند؛ این عمل در واقع منوط به جشن خرمن است، و برای طلب باران و وفور محصول. اما در قصه‌ی پریان، دختر باکره اسیر دیوی می‌شود. دیو دختر را به کنار رودخانه می‌برد تا او را سر ببرد و خونش را در رودخانه بریزد، اما قهرمانی سر می‌رسد و دختر را از چنگال دیو نجات می‌دهد و دیو را می‌کشد (ر.پ). حال نمادهای این اسطوره و قصه‌ی پریان را درنظر بگیریم: در این حکایت اسطوره‌ای، خدای آب موجب اعتلای روحی دختر خواهد شد؛ پس قربانی شدن دختر نه تنها جور و جفایی نسبت به او نیست، بلکه نشانه‌ی استحقاق روحی است، و او را به مقام خدایان خواهد رساند؛ اما در قصه‌ی پریان که دیو آب مطرح شده، قهرمانی‌گری ایجاب می‌کند که دختر توسط یک قهرمان یا به عبارتی یک منجی از دست این عفریت نجات پیدا کند.

-از متن کتاب-