کتاب مکاتبات جدّه نشر اطراف

در سال ۱۹۹۳ میلادی انتشارات دانشگاه کمبریج مجموعۀ د‌ه‌جلدی «اسناد حج» را به شکل آنلاین منتشر کرد؛ مجموعه‌ای که تعداد زیادی از مستندات مربوط به حج از قرن هفتم تا اواخر قرن بیستم میلادی در آن جمع‌آوری شده است و شامل اسناد تاریخی مربوط به شهر مکه و کشور عربستان، بریده‌هایی از سفرنامه‌های حج مسلمانان و شرق‌شناسان، اسناد دولتی و همچنین مکاتبات سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های بریتانیا و ایالات متحدۀ آمریکاست. کتاب «مکاتبات جده» در واقع ترجمۀ فهرست‌های ده‌گانۀ اسناد و متون حاضر در این مجموعه است که به همت بتول فیروزان برای استفادۀ پژوهشگران و علاقه‌مندان به مطالعه دربارۀ وجوه اجتماعی و سیاسی حج آماده شده است.

بتول فیروزان در مرداد 1399 موافقت خود را برای ترجمۀ فهرست تفصیلی اسناد حج اعلام کرد و تا آخرین دیدارمان در اسفند 1401 آهسته و پیوسته سرگرم تکمیل پروژه‌ای بر اساس همین مجموعه بود که پس از ترجمۀ فهرست، در دستور کار اطراف قرار گرفت. ارتباط دغدغه‌مندانۀ این پژوهشگر پرتلاش با متنی که ترجمه می‌کرد، توجه او را به ظرایفی مانند مناسبات گفتمان قدرت و سیاست‌های استعماری جلب کرد و موجب شد با مراجعه به پژوهش‌ها، گزارش‌ها و اطلاعات برون‌متنی، این مجموعه را با نگاهی کلان‌نگرتر ببیند. هنگام ترجمۀ متن، علت گردآوری و ثبت مجموعۀ وسیعی از گزارش‌ها، سفرنامه‌ها، مکاتبات و اسناد حج توسط صاحب‌منصبان انگلیسی و آمریکایی برایش اهمیت یافت. با تیزبینی و دقتی کم‌نظیر، مطالب را فراتر از فصل‌بندی‌های صوری کتاب دسته‌بندی کرد و به فرضیه‌هایی رسید که هر یک می‌توانند موضوع تحقیقی ارزشمند شوند. دریغ که با سفر زودهنگام این پژوهشگر و مترجم گرانقدر به دیار نور، پژوهش او و یادداشت‌های مفصلش دربارۀ کتاب نیمه‌تمام ماند. کتاب مکاتبات جده در واقع ترجمۀ فهرست‌های ده‌گانۀ مجموعۀ اسناد حج است که بخشی از یادداشت‌های پژوهشی بتول فیروزان هم با عنوان «یادداشت پژوهشگر» به آن افزوده شده است؛ متنی که البته جاهای خالی هم دارد اما آینۀ تمام‌نمای روحیۀ کاوشگرانۀ بتول فیروزان است.