کتاب تبارشناسی اعلامیه جهانی حقوق بشر نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

در فصل اول این کتاب سیر تحولات مربوط به تدوین اعلامیه از سال‌های بین دو جنگ جهانی تا دهم دسامبر ۱۹۴۸ بررسی خواهد شد و مراحل مختلفی که متن اعلامیه از پیش‌نویس اولیه تا تصویب نهایی طی کرده است را معرفی خواهیم کرد. دراین‌ارتباط لازم است توضیح داده شود که چه سازوکارهایی برای تهیه اعلامیه جهانی حقوق بشر ایجاد گردید و هرکدام از این سازوکارها چه درجه از مشارکت را برای کشورها، کارشناسان و سازمان‌های بین‌المللی و غیردولتی فراهم ساخت.

در فصل دوم دیدگاه پدیدآورندگان اعلامیه درباره برخی موضوعات اصلی را تحلیل خواهیم کرد و دراین‌ارتباط به اولین پرسشی که پاسخ خواهیم داد این است که آیا اعلامیه جهانی براساس یک برداشت مشخص انسان‌شناختی شکل گرفته است یا اینکه نویسندگان آن اعتقادی به این ضرورت نداشته‌اند؟ پس از ارائه پاسخ به این پرسش دیدگاه اعلامیه و تدوین‌کنندگانش نسبت‌به محدودیت‌های حقوق انسان و نیز اصل عدم تبعیض به‌عنوان اصل بنیادین حقوق بشر معاصر تحلیل خواهد شد.

فصل‌های سوم و چهارم کتاب به تبارشناسی دو دسته مهم از حقوق بشر یعنی حق‌های مدنی و سیاسی و حق‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خواهد پرداخت. با توجه به تفاوت‌های ماهوی این دو نسل از حقوق و نیز با درنظر داشتن این حقیقت که جامعه بین‌المللی در دهه‌های بعد قادر نبود که این مفاهیم را در یک سند واحد گرد هم آورد و لذا برای آن‌ها دو میثاق جداگانه تدوین کرد، لازم است جستجو نماییم که نویسندگان اعلامیه جهانی چگونه توانستند دو نسل حقوق بشر را در یک اعلامیه بگنجانند. مخصوصاً توجه به فرایندهای منتهی به شناسایی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با توجه به جدید بودن این مفاهیم و عدم حضور آن‌ها در اسناد و متون کلاسیک حقوق بشر حائز اهمیت است. در این دو فصل است که عمده تفاوت‌ها در دیدگاه و اولویت‌های کشورهای غربی و کشورهای غیرغربی شامل آمریکای لاتین، بلوک کمونیسم و آسیا روشن خواهد شد و نقشی که هرکدام از این دو طیف در شکل‌گیری ادبیات اعلامیه ایفا کردند توضیح داده می‌شود.

در کنار مفاهیم مختلف حقوق بشری که در نظام بین‌المللی حقوق بشر تعریف شده‌اند، در دهه‌های گذشته اسنادی اختصاصاً برای حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر از قبیل زنان، کودکان، معلولان و اقلیت‌ها شکل گرفته است. این در حالی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر به هیچ‌کدام از این گروه‌ها ماده خاصی تعلق نگرفته است. در فصل پنجم کتاب در ارتباط با دو گروه مهم یعنی زنان و اقلیت‌ها علت این وضعیت را توضیح خواهیم داد و بیان خواهیم کرد که مباحث تدوین‌کنندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر در ارتباط با این موضوعات منجر به چه آثاری در متن اعلامیه شده است.

نکته‌ای که نهایتاً باید مورد تأکید قرار داد این است که در این کتاب قصد بر این نیست که به‌صورت مبسوط و تاریخی ریشه مفاهیم مختلف حقوق بشر معرفی گردند که این کار کاری دشوار، گسترده و مناقشه‌آمیز خواهد بود. تمرکز ما در این کتاب بر این است که به‌صورت روشن نشان دهیم که کدام کشورها یا گروه‌های جغرافیائی و سیاسی و ایدئولوژیک این مفاهیم را به اعلامیه وارد کردند. به همین دلیل به‌جای استفاده از منابع مختلفی که درباره ریشه‌های تاریخی مفاهیم حقوق بشری نوشته شده‌اند، ما عمده تمرکز خود را بر تحولات بین دو جنگ جهانی و نیز صورت مذاکرات جلسات تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر خواهیم گذاشت تا با پرهیز از موضوعات انتزاعی، نتیجه‌گیری‌هایی واضح از جریانات زنده‌ای به دست آوریم که متن اعلامیه جهانی حقوق بشر را به وجود آوردند.